ჩვენი ინტერნეტგაზეთის ერთ-ერთ წერილში ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლის საბაზო და საშუალო საფეხურის საგნის ჯგუფის მასწავლებლის სამაგისტრო პროგრამის ფარგლებში ჩატარებული კვლევის რამდენიმე საინტერესო დაკვირვება შემოგთავაზეთ. იქვე დაგპირდით, რომ უშუალოდ კვლევის შედეგებს სამაგისტრო ნაშრომის დაცვის შემდგომ შემოგთავაზებთ. სამაგისტრო ნაშრომის დაცვა შედგა, მაგისტრანტებმა(ილონა აკობია, მარიამ დვალი, ლია ნარიმანიძე) წარმატებით გაართვეს თავი პრეზენტაციას და იმედი მაქვს, მომავალში თავიანთ პრაქტიკულ საქმიანობისვისაც ბევრი სასარგებლო და საინტერესო იდეაც გაიყოლეს უნივერსიტეტიდან. ვასრულებთ დანაპირებს და გთავაზობთ გაეცნოთ სამაგისტრო კვლევის ერთ-ერთ ყველაზე საინტერესო ნაწილს – ფოკუს-ჯგუფს მოსწავლეებთან.
მოსწავლეებთან ფოკუს ჯგუფის ჩატარების აუცილებლობა გამოიწვია მასწავლებლების საუბრიდან გამოტანილმა დასკვნებმა, მათი უმეტესობა აღნიშნავდა, რომ ჰაგიოგრაფიული ტექსტების შესწავლისას მოსწავლეთა დიდი ნაწილი(2-3 მოსწავლის გარდა) მაღალ სააზროვნო უნარებზე გადის, მათ მოტივაციაზე უარყოფითად არ აისახება ის, რომ პირველი სემესტრის განმავლობაში ერთნაირი თემატიკისა და ჟანრის ნაწარმოებების გავლა უწევთ. ფოკუს ჯგუფის მიზანი იყო, გაგვერკვია, მოსწავლეების აზრით, რამდენად მრავალფეროვანია, მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, ლიტერატურის გაკვეთილები, რა ეადვილებათ და რა უჭირთ განსაკუთრებულად ამ ტექსტების შესწავლის დროს. ფოკუს ჯგუფში მონაწილე ბავშვები შეირჩნენ შემთხვევითი პრინციპით, შესაბამისად, საშუალება გვქონდა, დავკვირვებოდით როგორც მაღალი აკადემური მოსწრების, ასევე დაბალი აკადემიური მოსწრების მქონე მოსწავლეთა დამოკიდებულებებს.
ფოკუს ჯგუფს ესწრებოდა 15 მოსწავლე და მიმდინარეობდა ორ საათზე მეტ ხანს. მოსწავლეები ინტერესით იყვნენ ჩართულნი, ყველა მათგანი გამოთქვამდა აზრს, უმეტესეობა – აქტიურად და გულწრფელად.
გამოიკვეთა შემდეგი დასკვნები:
შეკითხვაზე, როგორი დამოკიდებულება გაუჩნდათ, როცა პირველად წაიკითხეს ძველქართული ტექსტი, უმეტესობამ აღნიშნა, რომ პირველი შთაბეჭდილება უარყოფითი იყო, თუმცა გარკვეული დროის შემდეგ შეეცადნენ, აღექვათ ჩვეულებრივ ტექსტად. ,,პრინციპში, რელიგიას თუ ჩამოვაცილებთ, ჩვეულებრივი რომანი გამოვა“,- აღნიშნა ერთ-ერთმა მოსწავლემ იაკობ ხუცესის ,,შუშანიკის წამებაზე“.
ტექსტში ყველაზე დიდ სირთულეს მათთვის წარმოადგენს ლექსიკური მასალა. მოსწავლეების აზრით, ისინი ძალიან დიდ დროს ანდომებენ სიტყვების განმარტებას და შინაარსის პერიფრაზირებას, თუმცა ძალიან მალე ავიწყდებათ მათი მნიშვნელობა. ,,რა საჭიროა ამ სიტყვების(არქაიზმები იგულისხმა) მნიშვნელობების ცოდნა, დღეს მაინც არც ერთი არ მახსოვს“,- აღნიშნა ერთ-ერთმა მოსწავლემ. რამდენიმეს აზრით, გაგებას ართულებას ის, რომ, მათი აზრით, ტექსტებს აკლიათ ლოგიკურობა. როდესაც ვთხოვეთ, დაეზუსტებინათ, რას გულისხმობდნენ ლოგიკურობის ნაკლებობაში, აღნიშნეს, რომ მათთვის გაუგებარია, რატომ ეწამება შუშანიკი( ,,… იმიტომ წავიდა სინამდვილეში, რომ თავი შეურაცხყოფილად იგრძნო, როგორ ირთავს ვიღაცას ისე , რომ არც მკითხა, ეგ შურაცხყოფის მომენტი უფრო იყო, ვიდრე რელიგიური“ – მოსწავლე), ან რატომ უნდა გასწირო თავი რელიგიის გამო. როგორც ირკვევა, მოსწავლეებს უჭირთ მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების გაანალიზება ან მათთვის სრულიად აუხსნელია ის, რაც ამ ნაწარმოებებში ვითარდება, ერთულებათ მათი თანამედროვე ეპოქისთვის უცხო პრობლემატიკის აღქმა. აქვე იკვეთება ერთი მომენტიც, თანამედროვე ეპოქისთვისაც არაა უცხო ადამიანთა რელიგიური ნიშნით დევნის შემთხვევები, მაგრამ, როგორც ჩანს, საგაკვეთილო პროცესზე ნაკლებად ხერხდება პარალელების გავლება.
კითხვაზე, რა დროის შემდეგ ახერხებდნენ დამოუკიდებლად ტექსტის პერიფრაზირებას, გვიპასუხეს, რომ ტექსტის გარკვეული ნაწილი მათ ეძლევათ საშინაო დავალებად და ამას ართმევენ თავს, თუმცა იქვე დაამატეს, რომ დღეს(ფოკუს-ჯგუფი აპრილში ჩატარდა) ის სიტყვები აღარ ახსოვთ. საგაკვეთილო პროცესი, ძირითადად, ეთმობა ტექსტის პერიფრაზირებას, მოსწავლე აღნიშნავს: ,,თუ დრო დაგვრჩებოდა, ვიწყებდით საუბარს, რა და როგორ…“. ვთხოვეთ დაესახელებინათ მეთოდი, რომელიც ყველაზე მეტად დაეხმარათ ტექსტის გაგებაში. მოსწავლეებმა აღნიშნეს, რომ შემაჯამებლის დაწერამდე მასწავლებელი უგზავნიდა მათ ტექსტის ადაპტირებულ ვარიანტს, რომლიდანაც სწავლობდნენ შინაარსს.
კითხვაზე რა იყო საინტერსო მათთვის(21-ე საუკუნის მოსწავლისთვის) ამ ტექსტებში, აღნიშნავდნენ, რომ ,,თუ ცოტა ტექსტის გარეთ არ გავალთ“, მხოლოდ ის, რომ ვიღაცა გმირია, რადგან ეწამა, არ არის საინტერესო. აზრის უფრო დასაზუსტებლად, ვთხოვეთ წარმოედგინათ, იმ შემთხვევაში, თუ მათ რჩევას გაითვალისწინებდნენ მეათე კლასის ლიტერატურული პროგრამის შედგენაში, ამ სამი ნაწარმოებიდან რომელს მიიჩნევდნენ ყველაზე საინტერესოდ. კითხვამ დისკუსია გამოიწვია. მოსწავლეთა უმეტესობამ დაასახელა იოვანე საბანისძის ,,აბოს წამება“. მათი აზრით, ,,აბოში მხოლოდ რელიგია არ არის, ეს უფრო პიროვნულ თავისუფლებაზეა“. მოსაზრების დასაბუთებისას ისინი ყურადღებას ამახვილებდნენ იმაზე, რომ საკუთარი არჩევანის დაცვა დღესაც აქტუალური საკითხია. ერთ-ერთმა მოსწავლემ აღნიშნა, რომ აბო, როგორც პერსონაჟი, სხვებზე(შუშანიკი, გრიგოლ ხანძთელი) მეტად მოსწონს, რადგან მან შეისწავლა ყველა რელიგია და შეძენილი ცოდნის საფუძველზე მიიღო გადაწყვეტილება. მისი აზრით, განუსჯელად, სხვისი გავლენით მიღებული გადაწყვეტილებები ადამიანს პიროვნებად ვერ აქცევს და ეს 21-ე საუკუნის პრობლემაა.
რამდენიმე მოსწავლემ სასურველ ჰაგიოგრაფიულ ნაწარმოებად დაასახელა გიორგი მერჩულეს ,,გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“. ისინი ფიქრობენ, აღნიშნული ტექსტი საინტერესოა იმ თვალსაზრისით, რომ ,,შუშანიკის წამებისგან“ განსხვავებით (,,შუშანიკში ის არის, რომ ღმერთს იმით მოვაწონებთ თავს, რაც უფრო მეტად დავიტანჯებით“, – მოსწავლე), პერსონაჟი საქმით ამტკიცებს ღმერთის სიყვარულს, ხალხის და ქვეყნის სამსახურშია. ამასთან, ერთმა მოსწავლემ აღნიშნა, რომ ტელევიზიით მოისმინა ტაო-კლარჯეთის ქრისტიანული ძეგლების შესახებ, რომლებიც დღეს თურქეთის ტერიტორიაზეა და ამის შემდეგ უფრო დაფიქრდა ამ ნაწარმოების მნიშვნელობაზე. მისი აზრით, აჯობებს „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება“ ისწავლებოდეს, როგორც ისტორიული წყარო, რადაგან იმისთვის, რაც ამ ნაწარმოებში მთავარია, მთელი ტექსტის გავლა არაა საჭირო.
მხოლოდ ერთმა მოსწავლემ დაასახელა სასურველი ჰაგიოგრაფიული ტექსტად იაკობ ხუცესის „შუშანიკის წამება“. მისი აზრით, ის, როგორც ქართული მწერლობის პირველი ნიმუში, აუცილებლად უნდა ისწავლებოდეს, რადგან სხვაგვარად მას არავინ წაიკითხავს.
,,შუშანიკის წამების“ ეროვნულ მნიშვნელობაზე ერთ-ერთმა მოსწავლემ ამგვარი შეხედულება გამოთქვა: თუ ნაწარმოების ეროვნული და ესთეტიკური ღირებულება უნდა გააცნობიერებინო მოსწავლეს, ის უნდა შეადარებინო იმავე ეპოქის სხვა ერების ლიტერატურასთანო. კითხვაზე, განუხორციელებიათ თუ არა გაკვეთილზე მის მიერ დასახელებული აქტივობა, ყველამ გვიპასუხა, რომ არა. ,,მაშინ იმ ორს ვერ მოვასწრებდით“, – აღნიშნეს ბავშვებმა.
გამოიკვეთა, რომ მოსწავლეებს მრავალფეროვანი და ჟანრობრივად განსხვავებული ლიტერატურა უფრო მოსწონთ, მათ შორის, როცა ლიტერატურული პროგრამა გაჯერებულია უცხოენოვანი ავტორებით და მათ ეძლევათ შედარების საშუალება. ,,მეცხრე კლასი იყო ჩემთვის წიგნების შეყვარების წელი“, – აღნიშნა ერთ-ერთმა მოსწავლემ. მეცხრე კლასის პროგრამა ჟანრობრივი და თემატიკური თვალსაზრისით მრავალფეროვანია, თანაც, როგორც იმავე მოსწავლემ აღნიშნა, მასწავლებელი ახარისხებდა სახელმძღვანელოში ტექსტებს და დამატებით საკითხავად აძლევდა უცხოენოვანი მწერლების წიგნებსაც.
მოსწავლეების აზრით, ჰაგიოგრაფიული ლიტერატურა არ შეესაბამება მე-10 კლასელის ინტერესებს, ,,სჯობს ამ ასაკში ვიკითხოთ ისეთი ლიტერატურა, რომელიც ჩვენს პიროვნულ განვითარებას შეუწყობს ხელს“(მოსწავლე).
შეკითხვაზე, რამდენად იძლეოდა ჰაგიოგრაფიული ლიტერატურა მათი იმ თანაკლასელების, რომლებიც, მაგალითისთვის, ტექნიკური საგნებისადმი განსაკუთრებული დამოკიდებულებით გამოირჩევიან, ინტერესების გათვალისწინების საშუალებას, რამდენიმემ აღნიშნა, რომ ტექსტზე მუშაობის უნარები ყველასთვის საჭიროა, თუმცა უმეტესობის აზრით, ამ დოზით ჰაგიოგრაფიული ტექსტები, არა თუ ლიტერატურით ნაკლებად დაინტერესებული მოსწავლეებისთვის, იმათთვისაც კი მოსაბეზრებელია, ვისაც განსაკუთრებული დამოკიდებულება აქვს ამ საგნისადმი. ,,მე რომ ასტროფიზიკოსობას ვაპირებ, რაში დამჭირდება ამდენი ჰაგიოგრაფია?“- დასვა შეკითხვა ერთ-ერთმა მოსწავლემ.
მოსწავლეთა ფოკუს ჯგუფზეც გამოიკვეთა საკითხი, რომ ჰაგიოგრაფიული ტექსტები, თავიანთი მხატვრული ღირებულებისა და ეროვნულ-კულტურული მნიშვნელობის გამო, ყურადღების მიღმა ვერც სკოლაში დარჩება, მაგრამ მოსწავლეების თვალთახედვით, ამის გასაცნობიერებლად სულაც არ არის სავალდებულო, სამივე ტექსტი, თანაც ძველქართულად, ისწავლებოდეს. ,,მე უფრო ვიამაყებ ,,შუშანიკის წამებით“, თუ მეცოდნება, რამდენ ერს აქვს კიდევ მე-5 საუკუნეში მხატვრული ნაწარმოები, ამიტომ, მირჩევნია, ერთი ვისწავლო და შევადარო სხვებს“, – აღნიშნა მოსწავლემ.
დასკვნები
- მოსწავლეებთან ჩატარებული ფოკუს ჯგუფისა და ტესტირების(კვლევის შემდგომი ეტაპი იყო…ნ.ლ) ანალიზი, გვაძლევს საფუძველს დავასკვნათ, რომ ქართული ლიტერატურის საგაკვეთილო პროცესი მე-10 კლასის პირველ სემესტრში არ გამოირჩევა მეთოდური მრავალფეროვნებით. მოსწავლეების არ ეძლევათ საშუალება, განივითარონ და საგაკვეთილო პროცესში დაამუშაონ მაღალი სააზროვნო უნარები.
- ძირითადი პრობლემა მდგომარეობს ტექსტების ენობრივ სირთულეში და მოსწავლეთა რაოდენობას ნაკლები მნიშვნელობა ენიჭება მათი შესწავლისას.
- მე-10 კლასის ლიტერატურის პროგრამა ნაკლებად ითვალისწინებს მოსწავლეთა ასაკობრივ თავისებურებებსა და ინდივიდუალურ ინტერესებს.
- მოსწავლეები იმთავითვე რელიგიური დანიშნულების მქონედ აღიქვამენ ჰაგიოგრაფიულ ტექსტებს.
- ლიტერატურის გაკვეთილებზე ჰაგიოგრაფიული ტექსტების სწავლების დროს არ/ვერ იყენებენ ტექსტების შედარების მეთოდს, ეს ეხება როგორც ნაციონალურ ტექსტებთან პარალელებს, ასევე უცხოენოვან ლიტერატურას.
- მოსწავლეებს აინტერესებთ და ავითარეთ იმ სახის ლიტერატურა, რომელიც მათ თანამედროვე გარესამყაროსთან აკავშირებთ. ჩართულობა დაბალი ხარისხისაა იმის გამო, რომ ბავშვები ვერ ხვდებიან, რატომ უნდა ისწავლონ ის, რაც აღარაა აქტუალური, პრობლემურობის თვალსაზრისით.
- მასწავლებელების მიდგომებში(ნაციონალური ლიტერატურის კითხვის საგანმანათლებლო ფუნქციასთან დაკავშირებით) განსხვავება არ შეიმჩნევა საჯარო და კერძო სკოლების მიხედვით. პირველ და მეორე შემთხვევაშიც გვხვდებიან პედაგოგები აკადემიური პრინციპებით და პედაგოგები უტილიტარული მიდგომით სწავლების პრინციპებით,თუმცა ეს უკანასკნელნი ძალზე მცირე რაოდენობით.
- მოსწავლეებთან ჩატარებული ტესტირების შედეგებით, კერძო სკოლის მოსწავლეთაგან მეტმა გამოავლინა გარკვეული უნარების ფლობა საჯარო სკოლის მოსწავლეებთან შედარებით, თუმცა რომელიმე განსხვავებული უნარი არც ერთ შემთხვევაში არ დაფიქსირებულა.
ჩვენმა კვლევამ გამოავლინა რამდენიმე უდავოდ საინტერესო და საყურადღებო პრობლემა. რეკომენდაციები, რომლებიც ჩვენ მიერ განხორციელბული კვლევის შედეგად შეიძლება გამოვკვეთოთ, შემდეგია:
- ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემა უნდა დაინტერესდეს, ჩაატაროს კომპეტენტური კვლევა იმასთან დაკავშირებით, როგორ მიმდინარეობს ნაციონალური ლიტერატურის სწავლება და რამდენად ეფექტურია სკოლებისთვის შეთავაზებული საგნობრივი პროგრამები.
- საგნობრივი პროგრამა უნდა ეყრდნობოდეს მოსწავლეთა საჭიროებების კვლევას.
- საგნობრივი პროგრამა უნდა ითვალისწინებდეს მოსწავლის ასაკობრივ თავისებურებებსა და ინტერესებს, რათა ხელი შეეწყოს მაღალი ხარისხის ჩართულობას.
- საგნობრივ პროგრამაში მეტად უნდა იყვნენ წარმოდგენილნი თანამედროვე ლიტერატურის სახეები(,,მეტი ქარჩხაძე“- ისურვეს მოსწავლეებმა).
- ლიტერატურული პროგრამის შედგენაში მეტად აქტიურად უნდა ჩაერთონ მასწავლებლები. სასურველია მოსწავლეების ჩართვაც ამ პროცესში გარკვეული ფორმით.
- უნდა გადაიხედოს საატესტატო გამოცდების შეფასების კრიტერიუმები, რადგან, მასწავლებლებისა და მოსწავლეების თქმით, ისინი სწორედ ამ კრიტერიუმების გამო არიან ,,იძულებულნი“ საგაკვეთილო დროის უდიდესი ნაწილი დაუთმონ შინაარსის ,,შესწავლას“.
- მაშინ, როდესაც საერთაშორისო კვლევების შედეგების ანალიზი ქართველი მოსწავლეების უნარების შესახებ, არც ისე სახარბიელოა, სჯობს, არ არსებობდეს ტაბუდადებული თემები და ყველა, ვისაც გარკვეული შეხება აქვს საგანმანათლებლო სისტემასთან, ფიქრობდეს, როგორ გახდეს სწავლა-სწავლების პროცესი უფრო ეფექტიანი ლიტერტურული ტექსტის დახმარებით.