მულტისემიოტიკური პრეზენტაციის უნარები
კარგი პრეზენტაცია ნიშნავს უბრალოდ ინფორმაციის გადაცემას კი არა, არამედ იმგვარ გადაცემას, რომელიც ჩვენი გონების მყარ დისკზე ჩაიწერება, ეს მხოლოდ მაშინ იქნება შესაძლებელი, როცა ინფორმაცია იქნება ცოცხალი: შეგვეძლება მისი წარმოდგენა, შეგრძნება, შემეცნება, დამახსოვრება კი თავისთავად მოხდება.
ძალიან მნიშვნელოვანია პრეზენტაციის ვიზუალურად გაფორმება. რადგანაც ვიზუალური ხატი ერთბაშად იპყრობს მსმენელს, ხოლო ვერბალური კომუნიკაცია მიმდინარეობს დროში და დანაწევრებულია. ორივე ერთად კი წარმოადგენს მთლიან აზრს. მართალია, ვერბალური და ვიზუალური განსხვავებული სტრუქტურის ელემენტებია და სხვადასხვა სემიოტიკურ სისტემებს მიეკუთვნება, მაგრამ მათი სინთეზი, წარმატებული ურთიერთქმედება აზრის დაბადებას, აზრის გამოთქმას ემსახურება.
ცალ-ცალკე ორივე სისტემა ნაკლულია აზრის გამოსათქმელად. მაგალითად, ავიღოთ ქიმიური ნაერთი – წყალი H2O – იგი შედგება ორი ატომი წყალბადისაგან და ერთი ატომი ჟანგბადისაგან. ცალ-ცალკე ეს ელემენტები არცერთი წყალი არ არის, ასევე ნაწილობრივად წარმოადგენენ აზრს ვიზუალური და ვერბალური სისტემები პრეზენტაციისას.
რა კავშირია ვერბალურსა და ვიზუალურს შორის?
თანამედროვე სამყაროში კომუნიკაციის პრობლემა განპირობებულია იმით, რომ ენის მეშვეობით მეტყველება ავტომატიზებულ პროცესად იქცა. ამაში „დამნაშავე“ ენა არ არის, აჩქარებული სამყაროს ადამიანი ყველაფერს ამარტივებს და კომუნიკაცია დაჰყავს უბრალოდ ინფორმაციის გადაცემამდე. დაიკარგა (უმრავლეს შემთხვევაში) ემოცია, განცდა, გრძნობა, რაც სიტყვებს უნდა მოჰყვებოდეს. ის წარმოსახვები, რომლებიც კონცეპტუალურ კომუნიკაციას ახლავს, გაუფერულდა, გაიცრიცა და გაქრა. თითქოს ცალკე არსებობს ადამიანი (შინაგანი ადამიანი) და „ენობრივი ადამიანი“, რომლებიც სულ უფრო შორდებიან ერთმანეთს. დაქვეითდა ენის ძირითადი ფუნქცია, ექსპრესიული ფუნქცია, შესამაბისად, ურთიერთგაგებინების პროცესიც ადამიანებს შორის, ხალხებს შორის, კულტურებს შორის სულ უფრო პრობლემატური გახდა. ზოგ შემთხვევაში, ენა ურთიერთგაგებინების ნაცვლად იქცა ურთიერთგაუგებრობის წყაროდ.
რატომ ხდება ასე და რას ნიშნავს, რომ ენა ავტომატიზებული პროცესია?
ბგერითი ენა ნიშნავს, რომ ადამიანი აზრს, ემოციას, გრძნობას გარდაქმნის სიტყვებად, ცნებებად, ანაწევრებს და გამოთქვამს და ასე გამოიხატება. რა სახით გვეძლევა აზრი…? როგორ იქცევა აზრი, როგორც მენტალური წამოდგენა, ცნებებად და როგორ შეგვიძლია, რომ ჩვენი აზრი სრულყოფილად გავუზიაროთ მეორე ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს?
აი, აქ იწყება აზრის გადაცემის რთული ფსიქო-ფიზიოლოგიური პროცესი. ეს ძალიან ჰგავს თარგმნის პროცესს, მაგრამ გაცილებით უფრო რთულს, რადგან „თარგმნა“ გვიწევს არა სხვა ენიდან, არამედ აზრის მრავალფეროვანი სემიოტიკური რაკურსებიდან ვერბალურ, ბგერით ენაზე… ჩვენს ცნობიერებაში წარმოქმნილ ვიზუალურ ხატებს სიტყვები უნდა შევუსაბამოთ და როდესაც სიტყვები „არ გვეყოფა“, მაშინ მეტაფორებს უნდა მივმართოთ. წარმოგიდგენიათ, რამდენი რამ უნდა გადაიტანოს სიტყვებში ენამ (ენის მომხმარებელმა)…? დაანაწევროს ერთიანი სურათი, მერე შეაერთოს სხვადასხვა ტიპის განცდა, რომ საბოლოოდ შეძლოს აღადგინოს ერთიანი სურათი და ეს უნდა მოახერხოს, არც მეტი და არც ნაკლები, პირობით ნიშანთა სისტემით. დიახ, ბგერები, სიტყვები, ცნებები მხოლოდ პირობითი ნიშნებია აზრის გადმოსაცემად. ნიშნის პირობითობა ხომ ენის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპია. ენის ჩვეულებრივი მომხმარებელი არ არის ვალდებული, ენისა და აზროვნების თეორიებს ფლობდეს და ენისა და მეტყველების ფუნქციებში ერკვეოდეს (ეს მეცნიერების საქმეა), მაგრამ ის ახორციელებს სწორედ ცნობიერად თუ არაცნობიერად აზრის სიტყვებით შეფუთვის ურთულეს პროცესს…
წარმოიდგინეთ, რომ ზღვაზე ხართ, დაისია… და თქვენ უნდა უამბოთ თქვენს მეგობარს მზის ჩასვლის შესახებ, თან ისე, რომ ყველა განცდა, რომელიც თქვენშია, გადაიტანოთ სიტყვებში, როგორც სიგნალებში, რომელთა მოსმენის შემდეგ თქვენს მეგობარს უნდა გაუჩნდეს იგივე ემოციები და იგრძნოს ის, რაც თქვენ იგრძენით ამ დაისის მზერისას…
პრაქტიკულად შეუსრულებელი ამოცანაა…
მხატვარი ამას უფრო ადვილად შეძლებდა ფუნჯისა და ფერების მეშვეობით, მაგრამ ენაში აზრის მატერიალიზაცია მხოლოდ ბგერებითაა შესაძლებელი. მისტიკოსები იტყვიან, რომ ის, ვისაც შეუძლია ასეთი სურათის ნახვისას ილაპარაკოს, ვერაფერს ვერ გრძნობს… მაგრამ მეორე დღეს ეს განცდა რომ სიტყვებით გააფორმო, მოჰყვე, ნამდვილი ხელოვნებაა საჭირო… ამრიგად, გამოდის, რომ კომუნიკაციის პროცესში ერთიან ვიზუალურ წარმოდგენებს ვანაწევრებთ ბგერებად და გარდავქმნით კონცეპტუალურ, ცნებით აზროვნებად. რით განსხვავდება ერთი მეორისგან? ვიზუალური ხატი გვეძლევა ერთიანი სახით, ხოლო სიტყვებით ხდება მისი დანაწევრება და გადატანა. ვანაწევრებთ და გადაგვაქვს რა ვიზუალური ვერბალურში, შემდეგ იწყება პირიქით პროცესი: ენამ, ანუ პირობით ნიშანთა სისტემემ, კომუნიკაციის ადრესატზე უნდა მოახდინოს იმგვარი გავლენა, რომ ვერბალური, ცნებითი აზროვნება კვლავ გადრაისახოს ვიზუალურ ხატში. საინტერესო იქნებოდა, სუბიექტის მიერ გადაცემული და ადრესატის მიერ აღქმული ვიზუალური ხატების შედარება, ისინი ალბათ ვერასდროს დაემთხვეოდნენ ერთმანეთს, მაგრამ მაქსიმალური დაახლოევება არის ენის მიზანი; თუმცა აზრთან მიმართებით ვერბალური მეტყველება ყოველთვის დარჩება ინპერპრეტაციად.
არსებობს ისეთი ტექსტები, რომლებიც თავისი მხატვრულობით მყისიერად წარმოქმნიან ვიზუალურ ხატებს. მაგალითად, ასეთია კობიაში ისას ეს ჰაიკუ:
„ჩემს ძველ სახლში,
რომელიც დავტოვე,
ალუბალი ყვავის…“
თუ კარგად გავიაზრებთ იმას, რაც აქამდე ვთქვი, აუცილებლად გაგიჩნდებათ შეგრძნება, რომ საერთოდ შეუძლებელია ორი ადამიანის ასეთი ღრმა ურთიერთგაგება… ამიტომ ყველაფერი პირობითია და ზუსტი სიტყვები არ არსებობს ჩვენი მრავალფეროვანი შინაგანი განცდების გადმოსაცემად. ეს კარგად უწყიან პოეტებმა, ამიტომაც ამბობენ:
..Как сердцу высказать себя?
Другому как понять тебя?
поймет ли он, чем ты живешь?
Мысль изреченная есть ложь… (Тютчев, «Silentium!»)
მაგრამ ამის მიუხედავად, ვიდრე დედამიწაზე ვართ და ადამიანურ ფორმაში და ვიდრე ენა ჩვენი გამოხატვის ერთ-ერთ ძლიერ საშუალებად რჩება, ჩვენ უნდა გამოვიკვლიოთ ყველა სიღრმე, რაც ენით გამოთქმას უფრო მიახლოებულს გახდის. მნიშვნელოვანი ის არის, რომ ვერბალურ ენას შეუძლია შექმნას სიტყვებით ვიზუალური ხატებიც, მუსიკაც და გამოიწვიოს კინესთეტიკური შეგრძნებებიც… პრეზენტაციის დროს განსხვავებული სემიოტიკური სისტემებით აზრის გამოთქმა შესაძლოა იმაზეც მიანიშნებდეს, რომ ეს სისტემები დამოუკიდებლადაც ქმნიან მთლიანობას (მაგალითად, თავისთავად სრულყოფილებაა მოცარტის მუსიკის მოსმენა, ან მხატვრის ტილო, ან პოეტის ტექსტი…) და სინთეზით კი – ახალ შესაძლებლობას, რათა გააცოცხლონ ავტომატიზებული მეტყველება და შეიტანონ მასში სიცოცხლე.
