რამდენიმე აქტივობა წარმოსახვის განვითარებისთვის
სწავლებაში ყველაზე მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი ორი რამაა;
პირველი: რომ ბავშვებს მოსწონდეთ ის, რასაც აკეთებენ, უხაროდეთ სკოლაში წასვლა, გაკვეთილზე დასწრება, ჰქონდეთ მოლოდინები, პოზიტიურად იყვნენ განწყობილი სასწავლო პროცესისადმი; გაკვეთილს უკავშირებდნენ სასიამოვნოს, საინტერესოს, ფიქრობდნენ, მსჯელობდნენ, იგონებდნენ, წარმოიდგენდნენ.
და მეორე: რომ მათ სულ პატარაობიდანვე განუვითარდეთ შემოქმედებითი, კრეატიული, ანალიტიკური უნარები. ამ უნარების განვითარება კი რომელიმე მხოლოდ ერთი საგნის მასწავლებლის ამოცანა და მიზანი არ უნდა იყოს. ნებისმიერი საგანი, რომელიც სკოლაში ისწავლება ამ კუთხით უნდა მუშაობდეს და მასწავლებელს ყოველდღიურ გაკვეთილებში ერთი აქტივობა მაინც უნდა ჰქონდეს ისე დაგეგმილი, რომ მოითხოვდეს შემოქმედებით, თავისუფალ აზროვნებას.
დღევანდელ ბავშვებს, როგორც არავის, ისე სჭირდებათ თავისუფლება. თავისუფლება მათი სასიცოცხლო მოთხოვნილებაა, ისეთივე როგორც ჭამა ან ძილი. მნიშვნელობა არ აქვს, სად ან როგორ ოჯახში, ქვეყანაში იზრდებიან, მათში გენეტიკური კოდივით დევს ბუნებრივი სწრაფვა თავისუფლებისკენ. ამიტომ არის, რომ მოზარდებში გახშირებული სუიციდური შემთხვევების უმეტესობის მიზეზი სწორედ რომ პროტესტია პიროვნული თავისუფლებისა და „მეს“ გამოხატვის შეზღუდვაზე (იგულისხმება: ჩაგვრა, დაცინვა, სტერეოტიპების და დამახინჯებული ტრადიციულების თავს მოხვევა).
ჩვენთვის, 90-იანელი თაობისთვის, თავისუფლების ამგვარი განცდა შორეული ოცნება იყო. ოცნება, რომ ჩვენვე მივიღებდით გადაწყვეტილებას საკუთარი ცხოვრების შესახებ, რა გამოვსულიყავით, სად ჩაგვებარებინა, ვისთან გვემეგობრა, ვინ შეგვეყვარებინა ან საერთოდ ღირდა თუ არა შეყვარება. და არა მარტო რა წაგვეკითხა, როგორ წაგვეკითხა, რა ჩაგვეცვა (დასაცინი რომ არ გავმხდარიყავით ან ვინმეს ზედმეტი არ გაეფიქრა/ეთქვა), არამედ ,ზოგადად, როგორ გვეცხოვრა.
ჩვენც მივუყვებოდით მშობლების, ბებია/ბაბუების მიერ ნაჩვენებ გზას უდრტვინველად, ვაბარებდით ეკონომიურზე, იმიტომ, რომ მერე ბანკში კარგი სამსახური გვეშოვა. არადა, გულში მასწავლებლობა, არქეოლოგობა, ვეტერინარობა ან ისტორიკოსობა გვინდოდა. მაგრამ ჩვენ არ ვიყავით თავისუფლები, ჩვენ არ გვქონდა თავისუფლების განცდა, რადგან საბჭოეთის კლანჭები ჯერ ისევ ჩენს მხრებზე იდო და სუნთქვის საშუალებას არ გვაძლევდა. რადგან ურჩხულ საბჭოეთს ერთი თავი სკოლაში დარჩენოდა, კუდი მშობლების ცნობიერებაში, ხოლო მის ბინძურ ოხშივარს ჩვენს ფილტვებამდეც ჩაეღწია.
ამ ოხშივარმა მოგვწამლა ისე, რომ დღეს გვიკვირს და გვაოცებს ჩვენი შვილების, ჩვენი მოსწავლეების სწრაფვა თავისუფლებისკენ. და ვცდილობთ ისინიც ამ ოხშივრით გავაბრუოთ. ძალიან რთულია მისგან თავის დაღწევაც, შეიძლება ითქვას, შეუძლებელიც კი. და ეს ცხოვრების ყველა სფეროში იგრძნობა. ყველაზე მეტად კი ყველაზე სათუთ და სახიფათო სფეროში – განათლებაში.
თანამედროვე განათლების კონცეფცია თავისუფალ არჩევანზე და ნებაზეა დამყარებული, დემოკრატიულ ღირებულებებზე. ის ადამიანის მიერ საკუთარი თავის შეცნობისკენ, საკუთარი უნარების გააზრებისკენაა მიმართული, ისევე, როგორც ზოგადად თანამედროვე ცხოვრების სტილი.
ამიტომ ჩვენც, საბჭოეთით მოწამლულებმა, ვინც დღეს მასწავლებლები და მშობლები ვართ, ბოლოს და ბოლოს უნდა ვირწმუნოთ, რომ დღეს თავისუფლება უკვე შესაძლებელია. და რომ ბავშვების სურვილი – იყვნენ თავისუფლები, გამოხატონ საკუთარი თუნდაც მიუღებელი, მაგრამ მათი პირად აზრები, განიხილონ ტექსტი ისე, როგორც მათ წარმოუდგენიათ და ფიქრობენ – ეს ბუნებრივია და ასეც უნდა იყოს.
ბუნებრივია, რომ მოსწავლემ გააპროტესტოს გაკვეთილის თემა;
რომ არ დაინტერესდეს თქვენ მიერ მომზადებული მასალებით;
რომ თქვენმა მოსწავლემ უკვე იცოდეს ის, რის მომზადებასაც რამდენიმე დღე მიუძღვენით.
ბუნებრივია, როდესაც მას არ დააინტერესებს გაკვეთილი – იხმაურებს, ან ისაუბრებს და თქვენ არ მოგისმენთ.
ბუნებრივია, რომ მას გაუჩნდება ათასი შეკითხვა და მუდამ გამოხატავს პროტესტს;
რომ მეორე კლასის მოსწავლე შესაძლოა არ დაინტერესდეს თხისა და გიგოს ისტორიით და არც კი გაეღიმოს.
და საერთოდაც, ჩვენს მიერ უტყუარ ჭეშმარიტებად ქცეული ცნებები თავდაყირა დაგვიყენოს და ერთხელაც ძალიან მშრალად გამოგვიცხადოს, რომ მას სულ არ მოსწონს გალაკტიონ ტაბიძის პოეზია, იმიტომ კი არა, რომ რამე შეიცვალა, ან პოეზია მოძველდა, არამედ იმიტომ, რომ მათთვის კვარცხლბეკზე შემომდგარი ძეგლები ხელოვნურია და ისინი ჩვენივე მოწამლულები არიან.
ჩვენ მათ უნდა დავანახოთ/მოვასმენინოთ გალაკტიონის მუსიკა.
არ არის აუცილებელი მაღალ კლასებში, დაწყებითი საფეხურიდანვე სცადეთ და დაინახავთ, როგორ გაისუსებიან, როგორ აღფრთოვანდებიან „ქარი ქრის“-ის მელოდიურობით.
მათთვის „უნდა მოგწონდეს“, „უნდა გიყვარდეს“, „უნდა ისწავლო“ შესაცვლელია იმის ახსნით და იმაზე საუბრით, რატომ უნდა მოსწონდეთ, რატომ უნდა უყვარდეთ, იმის გააზრებით, რატომ უნდა ისწავლონ – და შედეგად: თუ უნდათ, მოეწონებათ; თუ უნდათ, შეუყვარდებათ; თუ უნდათ, ისწავლიან. ეს არის სწორად თავისუფალი ნება – რომელზეც ასე ვოცნებობდით.
ჰოდა, მასწავლებლის ფუნქციაა, რომ მოაწონოს, რომ მოანდომოს სწავლა, რომ შეაყვაროს სკოლა, გაკვეთილები. ამიტომ არის ძალიან რთული, მე თუ მკითხავთ ყველაზე უფრო რთული და საპასუხისმგებლოც კი, მასწავლებლობა.
ძალიან ხშირად გადამეტებული წესრიგი და დისციპლინა, საკლასო წესებზე გამუდმებით ყურადღების გამახვილება, შენიშვნები, მუქარები უკუშედეგს გვაძლევს. თითქოს ჩვენვე ჩარჩოებში მოქცევით ამ ჩარჩოების მსხვრევისკენ, თავისუფლებისკენ ვუბიძგებთ. რაც ხშირად სწორად იმ წესების იგნორირებით ან დარღვევით გამოიხატება, რომლებსაც ჩვენვე ვადგენთ.
ვფიქრობ, რომ ერთადერთი, რამაც დღეს შეიძლება თანამედროვე მოსწავლე კარგ მსმენელად აქციოს და საგაკვეთილო პროცესში სიხარულით ჩართოს, ეს არის საინტერესო, მრავალფეროვანი გაკვეთილები და აქტივობები.
გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია მოსწავლე თავად მონაწილეობდეს გაკვეთილის დაგეგმვაში. ხშირად ხდება ხოლმე, რომ მასწავლებლის მიერ მომზადებული გაკვეთილი უინტერესო აღმოჩნდება, რაც არ უნდა კარგად იყოს დაგეგმილი. მშვენიერი იქნება თუ მასწავლებელი ბავშვებთან ერთად დაგეგმავს მომდევნი გაკვეთილს, ერთად შეარჩევენ თემებს – ამ შემთხვევაში მოლოდინიც იქნება, ინტერესიც და წინასწარი მზაობაც. თუმცა აქ საფრთხე შეიძლება ის იყოს, რომ ბავშვებმა ინფორმაცია თავადვე წაიკითხონ/უყურონ და ინტერესი დაიკმაყოფილონ. ამ შემთხვევაში კარგი იქნება, თუ მასწავლებელი მოწონებულ/არჩეულ თემაზე საინტერესო აქტივობებს მოიფიქრებს, თან ერთს კი არა, რამდენიმეს, ისევ და ისევ მოსწავლეების განწყობიდან გამომდინარე. მგონია, რომ ბავშვებს ყოველთვის უნდა მივცეთ არჩევნის საშუალება (შეიძლება კენჭის ყრაც), რომ საკუთარ თავზე აიღონ მათი პასუხისმგებლობის წილი, რომ ისწავლონ სხვისი აზრის პატივისცემა, რომ უბრალოდ საკუთარი მოსაზრება დააფიქსირონ, რომ თავი მნიშვნელოვნად იგრძნონ, რომ დემოკრატიული ცნობიერების ჩამოყალიბება სწორედ ასეთი წვრილმანებით იწყება.
სადღეისოდ, როდესაც ყველა კარი ღიაა, როცა ინფორმაცია მოედინება ინტერნეტიდან, ტელევიზორიდან, ულამაზესი და მრავალფეროვანი ენციკლოპედიებიდან, როდესაც პატარაობიდანვე ჩაჰკირკიტებენ კოსმოსის იდუმალებას თუ ცხოველთა სახეობების მრავალფეროვნებებს, როდესაც იმდენად მრავალფეროვანია მათი სამყარო, იმდენად მრავალშრიანი, რომ ამ პატარა არსებების დაინტერესება არც ისე მარტივია. ამიტომაა, რომ მასწავლებელი მხოლოდ სასკოლო სახელმძღვანელოთი არ უნდა შემოიფარგლებოდეს. მაგალითად, როდესაც დედაენას გავდივართ, კარგი იქნება თუ კი ბავშვებს ვუამბობთ დედაენის, მისი ავტორის საინტერესო და უცნობ ისტორიებს, წერილებს, მოგონებებს (ამისთვის ბიბლიოთეკაში სტუმრობაც დაგვჭირდება), ვაჩვენებთ იმდროინდელ ფოტოებს, მოვუყვებით ბუნების კარზე, წავუკითხავთ იქიდან არასაპროგრამო, თუმცა ძალიან საინტერესო ტექსტებს. მუდამ უნდა ვფიქრობდეთ, როგორ დავაინტერესოთ მოსწავლე; როგორ არ გავხადოთ გაკვეთილი მისთვის მომაბეზრებელი; როგორ განუვითაროთ შემოქმედებითი უნარი და დავაფიქროთ უფრო ღრმად. აქ გაგიზიარებთ იმ კონკრეტულ აქტივობებს, რომლებიც, ვფიქრობ, რომ ბავშვებს მოსწონთ, უვითარებთ შემოქმედებით და კრეატიულ აზროვნებას.
თხრობის კუბები – story cubes
ეს არის კამათლები, რომლების ოთხივე მხარეს რაიმე საგანია გამოსახული, მაგალითად ყვავილი, მთვარე, ციხე-კოშკი, გზა, უცხოპლანეტელი, გასაღები და სხვ. ბავშვები სხედან წრეზე. რიგრიგობით აგორებენ კამათლებს და აწყობენ თანმიმდევრობით. რომელიც გააგორებს, ის ბავშვი იგონებს/ჰყვება ამბავს, რომლის პერსონაჟებიც კუბებზე დახატული ფიგურები ხდებიან. ამბავს მეორე ბავშვი აგრძელებს. ისიც იმავენაირად აგორებს კამათლებს და პირველის მიერ დაწყებულ ამბავს აგრძელებს, თუმცა უკვე საკუთარი პერსონაჟებითა და ფიგურებით, რადგან შესაძლოა მას სულ სხვა საგნები ამოუვიდეს. ასე იქცევა ყველა მონაწილე. საბოლოოდ გამოდის ერთი საერთო ამბავი. აღნიშნული აქტივობა შესაძლოა ფოლკლორის სწავლებისას გამოიყენოთ და მოსწავლე ზღაპრის შემთხზველადაც აქციოთ. ამ აქტივობის გაგრძელება იქნება, თუ ამბავს ჩაიწერთ და შემდეგ ხელნაკეთ წიგნად აქცევთ, ბავშვების მიერ შექმნილი ილუსტრაციებითა და გაფორმებით. წიგნის პრეზენტაციაზე კი სტუმრებს მოიწვევთ.
ასე შეიძლება რამდენიმე კლასის საერთო წიგნის შექმნაც. story cubes მე გამოვიწერე ამერიკიდან. თუმცა საინტერსო იქნება თავად ბავშვებსაც დავამზადებინოთ და დავახატვინოთ.
შემოქმედებითი წერა მინიშნებებით
დაწყებით ასაკში, ძალიან მნიშვნელოვანია ბავშვები შემოქმედებით წერას, დამოუკიდებლად, თავისუფლად თხზულებების თხზვას, საკუთარი ფანტაზიის ამუშავებას, ამბების გამოგონებას მივაჩვიოთ. ამისთვის ძალიან წაგადგებათ მინიშნებები, ინსტრუქციები და მზა ჩარჩოები, რომლებიც ძალიან ბევრია ინტერნეტში. მაგალითისთვის:
ადამიანი, ცხოველი, საგანი, რობოტი თუ?
აღწერე ხასიათი. როგორია? სევდიანი, მხიარული, მეოცნებე…
გარეგნობა – თვალები, თმები. რა მოსწონს, რა უყვარს, რა წიგნებს კითხულობს და სხვ.
სად ცხოვრობს შენი გმირი?
დედამიწაზე, კოსმოსში, ქალაქში, სოფელში, წარმოსახვით სამყაროში, სხვა განზომილებაში, ტყეში, ყვავილში, სახლის სახურავზე და სხვ.
აღწერე როგორია მისი სახლი, საცხოვრებელი.
რა მოხდა ერთხელ?
მოიფიქრე ამბავი, რომელიც შენს პერსონაჟს შეემთხვა
(თუ დაგჭირდება, შეგიძლია სხვა პერსონაჟებიც შემოიყვანო).
დასასრული
როგორ დაასრულებ შენს ამბავს,
სევდიანად თუ მხიარულად?
იქნებ გაგრძელებაც ჰქონდეს მომავალში
რჩევები
მოიძიე ინფორმაცია იმ სამყაროზე ან ეპოქაზე, რომელზე წერასაც გადაწყვეტ.
- შეეცადე თვალები დახუჭო და წარმოიდგინო შენი პერსონაჟები და გმირები.
- თავიდანვე განსაზღვრე ჟანრი. რა ჟანრის იქნება შენი მოთხრობა: დეტექტივი, კომედია, ტრაგედია, ფენტეზი და სხვ. (აქვე შეგიძლიათ დაურთოთ თითოეული ჟანრის განმარტებაც).
საბოლოოდ თითოეული მოსწავლე საკუთარი პატარა წიგნის ავტორი ხდება.
ეს არის მოკლე ნიმუში, რომელიც შეგიძლიათ განავრცოთ და თქვენი სურვილისამებრ შეცვალოთ. შეგიძლიათ დაუმატოთ სხვადასხვა ჩარჩო თავის ინსტრუქციებით.
აქ იხილავთ უამრავ ჩარჩოს.
ბარათებით წერა
წინასწარ ინტერნეტიდან ან სხვადასხვა წიგნიდან/ჟურნალიდან ამობეჭდილი გექნებათ ბარათები სხვადასხვა ილუსტრაციით (დრაკონები, მზე, ცხოველები, ხეები, ადამიანები), რომლებსაც მოათავსებთ ქისაში. მოსწავლე იღებს ქისიდან ერთ მათგანს და ცდილობს მასზე გამოსახული საგანი საკუთარი ამბის პერსონაჟად აქციოს. ამბავი კი წინასწარ მომზადებულ ფორმაში ჩაწეროს. სტიმულისთვის შეგიძლიათ ეს ბარათი შემდეგ მასვე მისცეთ საჩუქრად.
წარმოიდგინე!
უჩვენებთ ჯადოსნური კარის სურათს და ეკითხებით: რას ფიქრობთ, რა არის მის უკან? რა ამბები ხდება? წარმოიდგინე და ჩაწერე მოკლე ამბად.
უჩვენებთ იდუმალი სარკმლის სურათს და ეკითხებით? ვინ გადმოიხედავს? ვის ელოდება? რატომ ელოდება? რა ხდება?
უჩვენებთ უჩვეულო სამყაროს სურათს და სთხოვთ, მოიგონონ ამ სამყაროს ისტორია.
მოკლედ, მოსწავლეების ფანტაზიის განვითარებისთვის, შემოქმედებითი აზროვნებისთვის და წერის კულტურის ჩამოყალიბებისთვის ძალიან ბევრი სურათის თუ ილუსტრაციის გამოყენება შეგიძლიათ.
სიტყვების ლოტო
ეს აქტივობა ძალიან კარგია პირველ კლასში, როდესაც მოსწავლეები წერა-კითხვას სწავლობენ. წინასწარ გვაქვს მომზადებული ფურცლები, რომლებიც დაყოფილია მართკუთხედებად. თითოეულ უჯრაში წერია სხვადასხვა სიტყვა, მაგალითად: ხე, წერო, პეპელა, დრაკონი, ცეცხლი, პლანეტა, მზე და სხვ. ფურცლებს ვურიგებთ ბავშვებს, ჩვენ კი ასევე მომზადებული გვაქვს ქისა, სადაც გვიყრია ბარათები აღნიშნული სიტყვების ილუსტრაციებით ან სხვადასხვა საგანი: პატარა სათამაშოები, გირჩები, ფოთლები, ყვავილები, კენჭები, ნიჟარები, მძივები და სხვ. მასწავლებელს ქისიდან ამოაქვს ბარათი/საგანი. ბავშვები დასცქერიან საკუთარ ფურცლებს და რომლის ფურცელზეც დაწერილ საგანსაც ამოიღებს მასწავლებელი ქისიდან, ის მოსწავლე ხელს იწევს და თავისთან იდებს მას. ამ აქტივობის წყალობით მოსწავლე ახერხებს ერთმანეთთან დააკავშიროს ვიზუალური გამოსახულება და ტექსტი. გარდა ამისა, ცდილობს სიტყვის მთლიანობაში, დაუნაწევრებლად აღქმას. საბოლოოდ კი ამ სიტყვების სხვა ტექსტში წაკითხვა აღარ გაუჭირდებათ. ამ აქტივობის შემდეგ შეიძლება ისეთი ტექსტიც წააკითხოთ, რომლებიც ამ სიტყვებით იქნება შედგენილი. წახალისებისთვის, ვაჩუქოთ ის ბარათები და საგნები, რაც მათ შეხვდებათ. ეს წარმოუდგენელ ბედნიერებას მიანიჭებს მათ. დამერწმუნეთ, ეს აქტივობა ყველაზე საყვარელ აქტივობად იქცევა თქვენი ბავშვებისთვის.
კიდევ უამრავი ხერხი არსებობს იმისა, თუ როგორ შეიძლება მოსწავლეებს შევაყვაროთ გაკვეთილი, სკოლა, გავუჩინოთ პოზიტიური დამოკიდებულება, არ შეზღუდოთ მათი სწრაფვა თავისუფლებისკენ, პირიქით, საჩვენოდაც კი გამოვიყენოთ და თავადვე ჩავრთოთ საგაკვეთილო პროცესის დაგეგმვაში. ამდაგვარი წარმატებით შეიძლება დაიგეგმოს გაკვეთილები ბუნებისმეტყველებაში, მათემატიკაში, ხელოვნებაში, ინგლისურში და სხვ.
გახადეთ თქვენი მოსწავლეები, თქვენი შვილები უფრო მეტად თავისუფლები, მიეცით საკუთარი მოსაზრების გამოთქმის საშუალება და იქნებ ჩვენი ოცნებაც ახდეს. ოდესმე ჩვენც ხომ უნდა ვიგრძნოთ, ნამდვილი, ბუნებრივი, საბჭოეთის მარწუხებისგან თავისუფალი თავისუფლება.
