პარასკევი, მარტი 29, 2024
29 მარტი, პარასკევი, 2024

რიჩარდ ფეინმანი ხუმრობს

რიჩარდ ფეინმანი ამერიკელი ფიზიკოსი იყო, რომელიც ცნობილია, როგორც ავტორი  ტრაექტორიებით ინტეგრალის, რომელიც მან კვანტურ მექანიკაში შემოიღო და რომლის მეშვეობით წარმატებით განავითარა ველის კვანტური თეორია. მან შესამჩნევი წვლილი შეიტანა ზედენადობის  და გადაცივებული ჰელიუმის შესწავლის საქმეში, აგრეთვე ელემენტარული ნაწილაკების ფიზიკაში.  კვანტური ელექტროდინამიკის შესწავლის საქმეში შეტანილი წვლილისთვის 1965 წელს ჯულიან შვინგერთან და სინ-იტირო ტომონაგასთან ერთად ნობელის პრემია მასაც მიენიჭა.

ჟურნალ Physics World-ის გამოკითხვის თანახმად, რ. ფეინმანი დასახელებულ იქნა ყველა დროის საუკეთესო ფიზიკოსების ათეულში. იგი მეცნიერების  პოპულარიზაციასაც ეწეოდა. საყოველთაოდ ცნობილია მისი კრებული „ფეინმანის ლექციები ფიზიკაში“ და სხვა წიგნები. ის აღიარეს კვანტური კომპიუტერული გამოთვლებისა და ნანოტექნოლოგიების პიონერად. მას იცნობდნენ როგორც ცნობისმოყვარე და იუმორის გრძნობის მქონე ადამიანს. საზოგადოებისთვის კარგად არის ცნობილი მისი ნახევრად ავტობიოგრაფიული წიგნი „რა თქმა უნდა, თქვენ ხუმრობთ, ბატონო ფეინმან“, რომელიც ფეინმანის მონათხრობის საფუძველზე მისმა მეგობარმა (ამავე დროს მეწყვილემ დასარტყამ ინსტრუმენტებზე, რაც ფეინმანის ჰობი გახლდათ) რალფ ლეიტონმა გამოსცა. წინამდებარე წერილში გთავაზობთ ნაწყვეტს ამ წიგნიდან.

      „მე ჩემი ერთი დოლარი მინდა“

როდესაც მე კორნელის უნივერსიტეტში ვიყავი, ხშირად ვსტუმრობდი ჩემს მშობლიურ ქალაქს ფარ როკუეის. ერთ ასეთ მშვენიერ დღეს ტელეფონის ზარი გაისმა: ეს იყო ზარი შორი მანძილიდან – ზარი კალიფორნიიდან. ასეთ დღეებში ზარი ასეთი შორი მანძილიდან, განსაკუთრებით  ასეთი საოცარი ადგილიდან ნიშნავდა, რომ  რაღაც განსაკუთრებული  და მნიშვნელოვანი ხდებოდა,

მამაკაცი მეორე ბოლოდან მეუბნება: „ეს პროფესორი ფეინმანია კორნელის უნივერსიტეტიდან?“ „დიახ!“ „მე ვარ მისტერ ესა და ეს ამა და ამ საავიაციო კომპანიიდან“.

 ეს იყო კალიფორნიის ერთ-ერთი უმსხვილესი კომპანია, თუმცა არ მახსოვს რომელი. მამაკაცი აგრძელებს: „ჩვენ ვაპირებთ ბირთვულძრავიანი თვითმფრინავების ლაბორატორიის გახსნას. მისი ბიუჯეტი იქნება ამდენი და ამდენი მილიონი დოლარი“. დიდი თანხა დაასახელა.

მე ვუთხარი: „ერთი წამით, სერ, მე არ მესმის, რატომ მიამბობთ ამ ყველაფერს“.

„ნება მომეცით, მე ვილაპარაკო“, – მითხრა მან. – „უბრალოდ ნება მომეცით ყველაფერი აგიხსნათ“. ასე რომ, ის აგრძელებს, რამდენი ადამიანი იქნება მთლიანად დაკავებული ამ ლაბორატორიაში, რამდენი ამა და ამ დონის ადამიანი, რამდენი ამა და ამ დონის დოქტორი…

„მაპატიეთ სერ“, – მე ვეუბნები, – „ვგონებ, თქვენ შეცდომით დარეკეთ“.

„მე რიჩარდ ფეინმანს ველაპარაკები? რიჩარდ პ. ფეინმანს?“

„დიახ, ეს მე ვარ, მაგრამ თქვენ….“

„ნება მიბოძეთ გითხრათ ჩემი სათქმელი, სერ, და შემდეგ ვიმსჯელოთ“.

„კარგი“, მე ვჯდები, ვხუჭავ თვალებს, რათა მოვისმინო ყველაფერი. ამ პროექტის ყველა დეტალი, და ოდნავადაც ვერ ვხვდები, რატომ მიამბობენ ამ ყველაფერს მე. ბოლოს, როდესაც მან დაასრულა,  მეუბნება: „ამ ყველაფერს იმიტომ გიყვებით, რომ ჩვენ გვაინტერესებს – ხომ არ იქნებოდით ამ ლაბორატორიის დირექტორი?“

„დარწმუნებული ხართ, რომ ნამდვილად არ რეკავთ შეცდომით?“ – ვეუბნები. – „მე ვარ თეორიული ფიზიკის პროფესორი. მე არ ვარ რაკეტების ან თვითმფრინავების ინჟინერი, ან რაიმე მსგავსი“.

„ჩვენ დარწმუნებული ვართ, რომ მას ველაპარაკებით, ვინც გვჭირდება“.

„საიდან გაიგეთ ჩემი სახელი? რატომ გადაწყვიტეთ, რომ ჩემთვის დაგერეკათ?“

„სერ, თქვენი სახელი ბირთვულძრავიანი თვითმფრინავის პატენტზეა“.

„ოჰ“, – ვთქვი, რადგან მივხვდი, რატომ იყო ჩემი სახელი ამ პატენტზე. – „მე გიამბობთ, როგორ მოხდა ეს“. და დავამატე: „ვწუხვარ, მაგრამ მინდა  გავაგრძელო მოღვაწეობა, როგორც   კორნელის უნივერსიტეტის პროფესორმა“.

აი, როგორ მოხდა ეს. ომის დროს ლოს ალამოსში იყო ერთი სასიამოვნო კაცი, რომელიც პატენტების სამთავრობო განყოფილებას ხელმძღვანელობდა, სახელად კაპიტან სმიტი. სმიტი ირგვლივ ყველას ატყობინებდა შემდეგს: „ჩვენ საპატენტო განყოფილებაში გვსურს, დავაპატენტოთ ნებისმიერი იდეა, რომელიც თქვენ ამერიკის შეერთებული შტატების მთავრობისთვის გაქვთ. ნებისმიერი იდეა ბირთვული ენერგიის ან მისი გამოყენების შესახებ, რომელიც გგონიათ, რომ ვინმემ იცის, ან არ იცის, მობრძანდით  ჩემს ოთახში და მომაწოდეთ“.

ერთხელაც სმიტი მხვდება სადილზე. სადილის მერე უკან დაბრუნებისას ვეუბნები მას: „სიგიჟეა ნებისმიერი იდეისთვის თქვენთან მოსვლა“. ჩვენ ვიმსჯელეთ ამის შესახებ. ამასობაში მის ოთახში  ვართ და ვეუბნები: „იმდენად ბევრია ბირთვულ ენერგიაში სავსებით ცხადი, თვალსაჩინო, რომ მე მთელი დღე შემიძლია აქ ვიყო და ვილაპარაკო“.

„მაინც რაზე?“

„მაგალითად, ბირთვული რეაქტორი… წყლის ქვეშ… წყალი მასში შედის, ორთქლი მისგან მეორე მხარეს გამოდის.   ფშშშშშშთ… – ეს უკვე წყალქვეშა ნავია. ან ბირთვული რეაქტორი… ჰაერი სწრაფად შედის წინა მხრიდან… ცხელდება ბირთვული რეაქტორით… უკანა მხრიდან გამოდის… ბუუმ! ჰაერით, ეს უკვე თვითმფრინავია. ან ბირთვული რეაქტორი… მხოლოდ ჩვეულებრივი ურანის ნაცვლად თქვენ იყენებთ ბერილიუმის ოქსიდით გამდიდრებულ ურანს მეტი ეფექტურობისთვის… ეს უკვე ელექტროსადგურია. მილიონი იდეა არსებობს“, –  ვუთხარი, როდესაც გამოვდიოდი.

სამიოდე თვის შემდეგ სმიტი მირეკავს და მეუბნება: „ფეინმან, წყალქვეშა ნავი უკვე არსებობს, მაგრამ დანარჩენი სამი თქვენია“. როდესაც კალიფორნიის საავიაციო კომპანიაში ლაბორატორიის შექმნას აპირებენ და ამ დარგის ექსპერტს ეძებენ, არაფერია ამაზე ადვილი: ისინი იგებენ, ვის აქვს პატენტი ამ დარგში!

ყოველ შემთხვევაში სმიტმა მთხოვა ხელი მომეწერა რაღაც ქაღალდებზე იმ სამი იდეის შესახებ, რომელიც მე მას სამთავრობო პატენტების ოთახში მივაწოდე. ახლა ეს უკვე სამართლებრივი რამ იყო, თუმცა, როდესაც შენ პატენტს აძლევ მთავრობას, დოკუმენტი, რომელსაც ხელს აწერ, არ არის სამართლებრივი, თუ ის რამეში არ იცვლება. ასე რომ, დოკუმენტი, რომელსაც ხელს ვაწერ ამბობს: „ერთი დოლარის ფასად, მე რიჩარდ ფეინმანი, ამ იდეას გადავცემ მთავრობას…“ მე ხელს ვაწერ დოკუმენტს.

„სად არის ჩემი ერთი დოლარი?“

„ეს უბრალოდ ფორმალობაა“, – მეუბნება ის. – „ჩვენ არ გვაქვს არანაირი ფონდი, საიდანაც ერთი დოლარი უნდა მოგცეთ“.

„მე ხელს ვაწერ ერთ დოლარად“, – მე ვეუბნები. – „მე მინდა ჩემი ერთი დოლარი!“

„ეს სისულელეა“, – აპროტესტებს სმიტი.

„არა, ეს არ არის სისულელე“, – ვეუბნები მე, – „ეს არის სამართლებრივი დოკუმენტი. თქვენ ხელი მომაწერინეთ მასზე. მე პატიოსანი ადამიანი ვარ.

„კარგი, კარგი!“ – გაღიზიანებით ამბობს ის. „ჩემი ჯიბიდან მოგცემთ ერთ დოლარს“.

„კარგი“.

მე ვიღებ ჩემს ერთ დოლარს და ვიცი, რა უნდა გავაკეთო. მივდივარ სასურსათო მაღაზიაში, ვყიდულობ დაახლოებით ერთი დოლარის ორცხობილას, ტკბილეულს (რაც ძალიან გემრიელი აღმოჩნდა), შოკოლადს ზეფირის შიგთავსით, მოკლედ ბევრ რაღაცას.

ვბრუნდები თეორიულ ლაბორატორიაში და ბიჭებს ვეუბნები: ჯილდო მივიღე! მაქვს ორცხობილა! მივიღე ჯილდო! ერთი დოლარი ჩემი პატენტისთვის! მე მივიღე ერთი დოლარი ჩემი პატენტისთვის!“

ვისაც ერთი მსგავსი პატენტი მაინც ჰქონდა (ამისთანა ბევრი იყო), ყველა წავიდა კაპიტან სმიტთან: ისინი თავიანთი ერთ დოლარს ითხოვდნენ.

სმიტი იწყებს თავისი ჯიბიდან მათ „დაბომბვას“, მაგრამ მალე ხვდება, რომ სადაცაა სისხლი ჩაექცევა!

ის გადაირია იმ ფონდის მოძიების მცდელობაში, საიდანაც ერთ დოლარს აიღებდა, რომელსაც ასე დაჟინებით ითხოვდნენ ეს ადამიანები. არ ვიცი, როგორ მოაგვარა მან ეს.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი