ხუთშაბათი, მარტი 28, 2024
28 მარტი, ხუთშაბათი, 2024

ყველაზე უჩვეულო მდინარეები

ჩვენს პლანეტაზე მრავალი საინტერესო მდინარეა. მინდა, ამ სტატიით ზოგიერთი მათგანი გაგაცნოთ.

დედამიწაზე ყველაზე ლამაზ მდინარედ კანიო კრისტალესი ითვლება. ზოგჯერ მას ხუთი ფერის მდინარესაც უწოდებენ. ის კოლუმბიის ჩრდილოეთ ნაწილში, სიერა-დე-ლა-მაკარენაში მიედინება და მისი სიგრძე დაახლოებით 100 კმ-ია. მდინარის უჩვეულო ფერი აქ არსებული მღიერებისა და წყალმცენარეების მრავალფეროვნებამ განაპირობა. ფერების სხვადასხვაობა წელიწადის დროსა და მდინარეში წყლის დონეზეა დამოკიდებული. კანიო კრისტალესი განსაკუთრებით ლამაზია ზაფხულში და შემოდგომაზე. მდინარე იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის სიაშია შესული.

სამხრეთ ამერიკაში, ჩილეს ნავსადგურ არიკადან არცთუ შორს, პატარა მდინარე მიედენება… ოღონდ მხოლოდ ღამით. ეს იმით აიხსნება, რომ მდინარე ანდების თოვლით საზრდოობს, რომელიც მხოლოდ მზის სხივებით გათბობის შემდეგ დნება, ამიტომ დღისით მდინარის კალაპოტი შრება და წყალი იქამდე მხოლოდ საღამოს აღწევს.

უჩვეულოა სამხრეთ ამერიკის მეორე მდინარეც – ორინოკო. მისი ზემო დინება ორ ტოტად იყოფა, რომლებიც შემდეგ სხვადასხვა აუზში ჩაედინებიან. ერთი ტოტი გზას აგრძელებს, ხოლო მეორე მდინარე ამაზონის ერთ-ერთ შენაკადს უერთდება. ამ მოვლენას ბიფურკაცია – გაორება ჰქვია.

კამბოჯის ცენტრალურ ნაწილში ულამაზესი ტბა ტონლესაპი მდებარეობს. მას კამბოჯის შიდა ზღვასაც უწოდებენ. ტბიდან მდინარე საპი გამოედინება, რომელიც ამავე დროს სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიის ერთ-ერთი უდიდესი მდინარის, მეკონგის, მარჯვენა შენაკადია. ქვეყნის დედაქალაქის პნომპენის ახლოს ეს მდინარეები ერთმანეთს უერთდება.

მდ. მეკონგის შენაკადი საპი ტიბეტის ზეგანზე იღებს სათავეს და ტბაში ჩაედინება. გაზაფხულზე თოვლის დნობისას, განსაკუთრებით კი მუსონური წვიმების პერიოდში, მდინარეში წყლის დონე 12 მ-ით იმატებს. ამ დროს ტბის ფართობი ოთხჯერ იზრდება და დატბორილი წყალმარჩხი ტერიტორიები თევზების გამრავლებისა და ცხოვრებისათვის საუკეთესო გარემოს წარმოადგენს. ფართობის ერთ ჰექტარზე თევზის რაოდენობით ეს ტბა ლიდერია მსოფლიოში. როცა მეკონგის წყლის დონე იკლებს, მდინარე საპი წყლის მარაგს სწორედ ამ ტბიდან ივსებს.

მდინარეები ზოგჯერ „იატაკქვეშა” მოქმედებაზე გადადიან. ასეთი მდინარეა სიმი, რომელიც დროდადრო მთის ძირში ქრება და შემდეგ მთის მეორე მხარეს ამოყოფს ხოლმე თავს ხმელეთის ზედაპირზე.

ზოგიერთი მდინარე თავის ნაპირებზე მაღლა მიედინება. ასეთებია პო იტალიაში, რიონი საქართველოში, წითელი ვიეტნამში, ხუანხე ჩინეთში… მათმა დონემ ზაფხულში შესაძლოა მთელი 12 მ-ით აიწიოს, ხოლო ზამთარში – 5 მ-ით, ამიტომ კატასტროფის თავიდან ასაცილებლად საჭიროა ნაპირების გამაგრება, დამბების მშენებლობა, რომ მდინარეებმა კალაპოტიდან „გაქცევა” ვერ მოახერხონ.

მდინარე ხუანხემ თავისი მჩქეფარე „ტემპერამენტის” გამო მრავალი მეტსახელი მიიღო: „ათასი უბედურების მდინარე”, „გულის გამგლეჯი” და სხვ. ეს არცაა გასაკვირი, რადგან ხუანხემ უკვე 26-ჯერ შეიცვალა კალაპოტი და წყალდიდობების გამო 1500-ჯერ მიაყენა უდიდესი ზარალი მოსახლეობას. ხუანხე ყველაზე მღვრიე მდინარეა ჩვენი პლანეტის დიდ მდინარეებს შორის: 1 კუბურ მეტრ წყალში დაახლოებით 40 კგ ნატანი მასალაა. ეს მდინარე ერთი წლის განმავლობაში შესართავთან თითქმის 2 მილიარდ ტონა ნატანს ლექავს. სურათი რომ ნათელი იყოს, ასეთ შედარებას მოვიყვანთ: ეგვიპტის ხეოფსის პირამიდა თითქმის 6 მილიონ ტონას იწონის. შესაბამისად, მდინარეს წლის განმავლობაში ზღვაში 3.5 ტონა პირამიდის ქვიშა, ანუ თითქმის მთელი ქალაქი ჩააქვს. ამიტომ სულ არ არის გასაკვირი, რომ ზღვას, რომელშიც ხუანხე ჩაედინება, ჩინელებმა ყვითელი უწოდეს.

დედამიწაზე გვხვდება მდინარეები, რომლებიც არსად ჩაედინება. ისინი უდაბნოს ქვიშებში იკარგებიან ან მათ მთლიანად სარწყავად იყენებენ. ასეთებია, მაგალითად, ცენტრალური აზიისა და ყაზახეთის მდინარეები – ჩუ, მურღაბი, სარისუ, ზერავშანი. მდინარე ტეჯენი კი ყველაზე გრძელია ამ ტიპის მდინარეებს შორის. მისი სიგრძე 1150 კმ-ია. იგი თურქმენეთისა და ირანის ტერიტორიებზე მიედინება, თუმცა სათავეს ავღანეთის მთებში იღებს და მას ძირითადად სარწყავად იყენებენ.

სამხრეთ აფრიკაში მიედინება მდინარე ოკავანგო, რომელიც კალაჰარის უდაბნოში იკარგება და იქ მსხვილ ნაპრალებს წარმოქმნის.

ახალი ზელანდიის ჩრდილოეთ კუნძულზე, ქ. როტორუას ახლოს, უნიკალური მდინარე მდებარეობს. ის იმითაა გამორჩეული, რომ მისი წყალი მარჯვენა ნაპირთან ძალიან ცივია, ხოლო მარცხენასთან „დუღს”. მდინარე ისე სწრაფად მიედინება, რომ ცივი და ცხელი წყლის ნაკადები შერევას ვერ ასწრებს.

არსებობს მდინარეები, რომლებიც ყველას აოცებს დინების „ნახაზით”. თუ რუკას ყურადღებით დააკვირდებით და მდინარე ვოლგის მარჯგვენა შენაკადს სვიტიაგუს მოძებნით, აღმოაჩენთ, რომ ის დაახლოებით 400 კმ-ზე, ვოლგის პარალელურად მიედინება, ოღონდ საპირისპირო მიმართულებით.

დედამიწაზე არის სხვა საინტერესო მდინარეებიც. მაგალითად, ასეთია მდინარე სურის შენაკადი პიანა (რუსეთი). მას არაჩვეულებრივი საფეხურებრივი აგებულება აქვს. ასეთივე თავისებურებით შეუძლია დაიკვეხნოს მდინარე ურალსაც, რომელიც ამავე დროს ევროპისა და აზიის საზღვარია. იგი ურალის მთების აღმოსავლეთ კალთაზე იღებს სათავეს, სამხრეთით მიედინება, შემდეგ ზუსტად 90 გრადუსით იცვლის მიმართულებას და კიდევ რამდენიმე ასეული კილომეტრის გავლის შემდეგ თავდაპირველ მიმართულებას უბრუნდება.

ცნობილია, რომ ყველა მდინარეს აქვს შენაკადები, რომლებიც მთავარ მდინარეს წყლით ამარაგებენ. წესისამებრ, ისინი სიგრძითა და წყალუხვობით მთავარ მდინარეს ჩამორჩებიან, თუმცა არ არსებობს წესი გამონაკლისის გარეშე. მაგალითად, მდ. ენისეის შენაკადი ანგარა უფრო წყალუხვია, ვიდრე თავად ენისეი.

ასევე შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ საფრანგეთის დედაქალაქი პარიზი მდ. სენაზე კი არა, მის შენაკად იონზეა გაშენებული, რადგან მისი წყლის ხარჯი წამში 105 კუბური მეტრია, ხოლო თავად სენასი – მხოლოდ 75.

ასევე ხშირია პარადოქსები მთავარი მდინარეებისა და მათი შენაკადების სიგრძესთან დაკავშირებით. მაგალითად, განგის სიგრძე 2700 კმ-ია, რაც 200 კმ-ით ნაკლებია მისივე შენაკადის სიგრძეზე. ავსტრალიაში მდებარე მდინარე მურეი, რომლის სიგრძე 2750 კმ-ია, 170 კმ-ით ჩამოუვარდება თავისივე შენაკადს – დარლინგს. ალბათ ბევრისთვის იქნება მოულოდნელი ის ფაქტიც, რომ მისისიპის შენაკადის მისურის სიგრძე 3950 კმ-ს უდრის, ხოლო თავად მისისიპისა მისურისთან ერთად 4740 კმ-ია.

თუ ავსტრალიის რუკას დააკვირდებით, მის დასავლეთ ნაწილში მდინარე გასკოინს იპოვით, მაგრამ თუ ამ კონტინენტს ესტუმრებით, იქ მხოლოდ გრძელი ქვიშის ზოლი დაგხვდებათ ბუჩქებსა და ხეებს შორის. სწორედ ამ ბრტყელი ზოლის ქვეშაა მოქცეული მდინარე გასკოინი, რის გამოც გამო მას „უკუღმა მდინარე” უწოდეს.

ოდესმე გინახავთ მდინარეები, რომლებიც ერთმანეთს სწორი ანუ მართი კუთხით კვეთენ და შემდეგ თავიანთ კალაპოტში დამოუკიდებლად აგრძელებენ დინებას? თურმე ასეთი რამ ხდება პოლონეთის ქალაქ ვონგრავეცში. ეს მდინარეებია ნელბა და ველნა (იხ სურათი).

 

ყველაზე საკვირველი კი ის არის, რომ ამ მდინერეების წყლები ერთმანეთს არც კი ერევა. მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ ამ არაჩვეულებრივი მოვლენის საიდუმლო მდინარეების წყლის სხვადასხვა ტემპერატურაა. ამ ადგილას ბევრი ექსპერიმენტი ჩატარდა. მდ. ველნაში წითელი საღებავი ჩაასხეს, ხოლო ნელბაში – ლურჯი. მდინარეთა გადაკვეთის ადგილას საღებავები ერთმანეთს არ შეერია: ლურჯად შეფერილი წყალი თავის კალაპოტში მიედინებოდა, წითელად შეღებილი კი – თავისაში. ეს კი მართლაც რომ ბუნების საოცრებაა.

კომენტარები

მსგავსი სიახლეები

ბოლო სიახლეები

ვიდეობლოგი

ბიბლიოთეკა

ჟურნალი „მასწავლებელი“

შრიფტის ზომა
კონტრასტი