ამ წერილში მინდა, გაგაცნოთ ბავშვის აღზრდის საყოველთაოდ მიღებული ზოგიერთი წესი.
- ბავშვი უნდა იზრდებოდეს მშვიდ გარემოში, რომელიც სავსეა სიყვარულით და პატივისცემით. თქვენ ახლა გაიფიქრეთ, რომ ეს ისედაც იცით, მაგრამ აბა დაფიქრდით, განა არასოდეს გაბრაზებულხართ თქვენს პატარაზე უმიზეზოდ, მხოლოდ იმიტომ, რომ ცუდ ხასიათზე დაგაყენათ რაიმე უსიამოვნო ამბავმა? ასე რომ „განმეორება ცოდნის დედააო“ და მეც მინდა შეგახსენოთ: სიმშვიდე ეს არის მთავარი, რაც მუდამ უნდა შეინარჩუნოთ პატარებთან ურთიერთობისას. ბავშვები არ აგებენ პასუხს თქვენს რეაქციებზე, მაშინაც კი, როდესაც მშობლები შესაძლოა სტრესულ მდგომარეობაში არიან.
- თანამედროვე მშობლებმა ძალიან კარგად იციან, რომ აღზრდა არ არის მხოლოდ ბავშვის ფიზიკურ განვითარებაზე ზრუნვა, არამედ მშობელი შვილის ფსიქო-ემოციურ განვითარებაზეც არის პასუხისმგებელი. სწორედ ამიტომ უფროსებს მუდმივად უნდა ახსოვდეთ, რომ მათი ემოციური მდგომარეობა ფაქტობრივად სრულად აისახება მათ პატარაზე. მშვიდ გარემოში ბავშვიც შესაბამისად იქცევა, ხოლო სტრესულ გარემოში ბავშვებიც დაძაბულები, გაღიზიანებულები და შფოთიანები ხდებიან.
- და სწორედ იმიტომ, რომ მშობლებს აქვთ პასუხისმგებლობა შვილების ფსიქოემოციურ აღზრდაზე, მათ ევალებათ, პასუხისმგებლობა აიღონ საკუთარ ემოციებზეც. იმისათვის, რომ მშობელმა შეძლოს, ასწავლოს შვილს ემოციების მართვა და კონტროლი, მან თავად უნდა იცოდეს ეს ყველაფერი;
- აუცილებელია მშობელს კარგად ჰქონდეს განვითარებული თვითკონტროლის უნარი, რომელიც იმაში გამოიხატება, შეუძლია თუ არა მას აკონტროლოს საკუთარი რეაქციები სხვების ქცევებზე;
- თუ ბავშვი მშობელს „იწვევს პროვიკაციაზე“, ამ დროს სწორედ ბავშვი აკონტროლებს სიტუაციას. ხშირად ყოფილხართ მსგავს სიტუაციებში, როდესაც გიფიქრიათ: „ამან მე როგორ უნდა მაჯობოს?“ დარწმუნებული იყავით, რომ ამ დროს უკვე „დამარცხდით“;
- შეჯიბრი: „ან მე, ან ის“, არასწორია, რადგან აქ გამარჯვებული არცერთი მხარე არ არის, მით უფრო უფროსი.
- აღმზრდელობა ძალიან სერიოზული საქმიანობაა, რადგან ფსიქოლოგები ავალებენ მშობლებს/აღმზრდელებს მუდმივად აკონტროლონ ყველა სიტყვა, რასაც ისინი ბავშვებს ეუბნებიან. რა სიხშირით ეუბნებიან უფროსები საკუთარ შვილებს: „შენ მაიძულებ გაგიბრაზდე“, „შენ მე არაფერს მიჯერებ“, „მე შენ გამო გამუდმებით ვნერვიულობ“… მსგავსი ფრაზებით მშობლები უნებურად ნებას რთავენ შვილებს, მართონ სიტუაცია. ანუ გამოდის რომ მშობელი შვილს ეუბნება, რომ ის გარემოების წარმმართველია.
უფროსებს ევალებათ არ დაკარგონ მოთმინება და წონასწორობა, არ დაკარგონ ის არცერთ
სიტუაციაში, როგორადაც არ უნდა იქცეოდეს ბავშვი. თუ ზრდასრული ამას შეძლებს, ეს
ნიშნავს, რომ ყველაზე რთულ სიტუაციაშიც კი ის შეინარჩუნებს კონტროლს მოვლენებზე.
- რადგან ყველასათვის ცნობილ ჭეშმარიტებებზე ჩამოვარდა საუბარი, ამიტომ კიდევ ერთი მსგავსი შეგონება: არ დაუშვათ რომ დაკარგოთ სიბრძნე და „შემოგელიოთ სიყვარული“. აღზრდის პროცესში წარმოქმნილ პრობლემებს, მხოლოდ მოთმინებით და სიმშვიდით გადაჭრით.
- აღზრდა მუდმივი პროცესია და ამ პროცესში ხშირია პრობლემების. „დიდი ბავშვი – დიდი პრობლემაა, დიდი საზრუნავია“. არასოდეს უნდა დაიკარგოს თანამიმდევრულობა და ისევ და ისევ სიმშვიდე. თუმცა ეს ყველაფერი ნელ-ნელა, თანდათანობით მოდის. შფოთვა და წონასწორობის დაკარგვა ეს ხომ ტყუილად დაკარგული დრო და ნერვებია.
- აღზრდის თანამედროვე თეორიები და მიდგომები ქადაგებს, რომ ბავშვს უფროსი კეთილად და თბილად უნდა მოექცეს, რადგან სხვაგვარი დამოკიდებულება მას ეუბნება, რომ უფროსს არ შეუძლია სწორად წარმართოს არსებული სიტუაცია. ამგვარად, უფროსი ბავშვს საკუთარი თავისადმი უპატივცემულობასა აჩვენებს.
- ახლა უკვე ყველა პედაგოგმა და აღზრდის პრობლემებით დაინტერესებულმა მშობელმაც იცის, რომ აღზრდის ყველაზე არაეფექტური მეთოდებია: ყვირილი, ჩხუბი, აგრესია, იძულება, რადგან ისინი მხოლოდ უკუეფექტს იძლევა. ყველას მოეხსენება, რომ როდესაც ბავშვის არასწორ საქციელზე მშობელი აგრესიით პასუხობს, ის თავად ძალიან ბრაზობს, სწრაფად იღლება, ღიზიანდება და იძაბება უძლიერდება. ამიტომ არის სწორედ რომ ბავშვის საქციელზე ნეგატიური, აგრესიული რეაქციები, მხოლოდ ართულებს სიტუაციას.
- ბავშვები ახდენენ უფროსების ქცევების მოდელირებას. ესეც იცით? ხოდა ძალიან კარგი, უნდა ეცადოთ და გამოიყენოთ ეს ცოდნა, აკონტროლოთ საკუთარი ქმედებები, თუნდაც იმიტომ, რომ შეძლოთ გაანალიზოთ, საიდან ჩნდებიან ჩვენი შვილების არასწორი ქცევები.
- „ჩემს შვილს საერთოდ არ უყვარს წიგნების კითხვა, სულ კომპიუტერთან ზის ან ტელევიზორს უყურებს…“. აბა დაფიქრდით, რამდენად ხშირად გხედავთ თქვენი შვილი წიგნით ხელში? და კომპიუტერთან მჯდომს? ტელევიზორის წინ?
- თქვენი შვილი „ძალიან ჯიუტია“? და თქვენც მუდმივად უბრაზდებით და ცდილობთ ნებისმიერ ფასად შეასრულებინოთ საკუთარი მოთხოვნა? როდესაც ბავშვი რაიმე გადაწყვეტილების მიღებას ცდილობს, სულ აკონტროლებთ, რადგან ფიქრობთ, რომ ის ჯერ პატარაა და თავად ვერ მიიღებს სწორ გადაწყვეტილებას?
რა თქმა უნდა, მშობლებს არ მოსწონთ, როდესაც შვილები არ უჯერებენ, ძალიან უხალისოდ ასრულებენ უფროსების მითითებებს, ან საერთოდ არ ასრულებენ მათ.
- „სანამ პატარა იყო ვუთმობდი, მეცოდებოდა და თანაც მეგონა, რომ გაიზრდებოდა და თავისთავად გამოსწორდებოდა ყველაფერი. მაგრამ ახლა სულ აღარც მიჯერებს და როდესაც ველაპარაკები ასე მგონია საერთოდ არ მისმენს და ყველაფერს თავის ჭკუაზე აკეთებს“. სამწუხაროდ, მრავალი მოზარდის ოჯახისათვის ძალზე ნაცნობი სიტუაციაა. ვფიქრობ, ეს იმ შეცდომის შედეგია, როდესაც მშობლები უშვებენ შვილების აღზრდისას. აქ აღზრდის „ერთ-ერთი ოქროს წესი უნდა გავიხსენოთ: „არც მხოლოდ კონტროლი და არც ჰიპერმეურვეობა“.
მგონი დროა აღზრდის „სწორ მიდგომებზე“ ვისაუბროთ და კვლავ ცნობილი ჭეშმარიტებები გავიხსენოთ: აუცილებელია, ბავშვს განვუსაზღვროთ მისაღები ქცევების საზღვრები. იმისათვის, რომ ეს საზღვრები დაწესდეს, უფროსებმა დიდი გულისყურით თვალი უნდა ადევნონ საკუთარ ქცევებს (ხომ გახსოვთ, ფსიქოლოგები სულ იმეორებენ: ბავშვი ახდენს უფროსის ქცევის მოდელირებას“;). გაიხსენეთ, რამდენად ხშირად გიფიქრიათ სხვის შვილზე: „კიდევ კარგი გაიზარდა, მისი მშობლების ხელში“; „რაც დედაა, ის შვილი გამოვიდა“.
თუ აღმზრდელები შეეცდებიან, საკუთარი თავი ბავშვის ადგილას დააყენონ, მაშინ ადვილად მიხვდებიან, რა ეწყინება და არ ესიამოვნება პატარას. სანამ რამეს მოიმოქმედებთ კარგად დაფიქრდით, რა შედეგის მიღწევა გსურთ ამ საქციელით.
დავუშვათ, რომ მშობელმა/აღმზრდელმა გადაწყვიტა შეცვალოს საკუთარი რეაქციები ბავშვის საქციელზე. რა უნდა მოიმოქმედოს მან?
- შეწყვიტოს ყოველთვის, ყველაფერზე ბავშვის დადანაშაულება;
- გაუთავებელი „ჭკუის სწავლება“;
- მუდმივად მხოლოდ შენიშვნების მიცემა;
- წუწუნი, რომ დაიღალა მისი „უსაქციელობით“;
- შეუსრულებელი მუქარები (აღარ გიყიდი, აღარ გაგიშვებ….);
- საკუთარი თავის დადანაშაულება (ჩემი ბრალია, ძალიან გაგათამამე, ბევრის უფლებას გაძლევ…);
- შეწყვიტოს მუდმივად მოთხოვნების წამოყენება (არაფერი შეგეშალოს, კარგად ისწავლე..);
- მისი ქცევების მუდმივად უფროსების ქცევებთან შედარება (მე რომ შენხელა ვიყავი… ჩვენ დროს ეგრე არ იქცეოდნენ ბავშები…);
რა შედეგს მიიღებს მშობელი/აღმზრდელი საკუთარი ქცევის შეცვლით?
- მშობლის/აღმზრდელის მიმართ გაიზრდება ბავშვის: ნდობა, პატივისცემა,
თანაგრძნობა;
- ბავშვი შეეცდება, აღარ მოატყუოს უფროსები, რადგან აღარ შეეშინდება მათი არაადეკვატური რეაქციების;
- ბავშვი აღიარებს მშობლის ავტორიტეტს, სწორად შეაფასებს მის მიმართ
დამოკიდებულებას;
- ბავშვი აღიარებს მშობლის/აღმზრდელის პიროვნულ ღირსებებს;
- ბავშვი ირწმუნებს საკუთარ ძალებსა და შესაძლებლობებს;
