გასული საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისში ჩვენს სახლში ერთი ყუთი იტალიური ფორთოხალი გაჩნდა. ალბათ საჩუქარი იყო, რომელსაც ჩემი ოჯახის წევრები სრულიად გულგრილად შეხვდნენ. იდეალურად მრგვალმა, წითელწარწერებიან სიფრიფანა ქაღალდში გახვეულმა ფორთოხლებმა მხოლოდ მე ამაღელვა. ბებიაჩემმა იკითხა, მხედველობას თუ რგებსო. უარს არაფერზე ამბობდა, რასაც კი მხედველობის გაუმჯობესების უნარს მიაწერდნენ. უპასუხეს, არაო, და იმანაც სამუდამოდ დაივიწყა საჩუქარი.
ყველაფერი ახალი და უცხო ცნობისმოყვარეობას მიმძაფრებდა და წარმოსახვითი თავგადასავლების ნაწილად მექცეოდა ხოლმე. რა თქმა უნდა, დასავლეთ საქართველოდან ჩამოტანილი ფორთოხალი გასინჯული მქონდა, მაგრამ ამას, იტალიურს, განსხვავებული შეგრძნებების გამოწვევა შეეძლო: მახსენებდა საყვარელ სიმღერებს და მომღერლებს, წიგნებში აღწერილ ქალაქებს, ვენეციის შესახებ ნანახ დოკუმენტურ ფილმს, პიცას, რომელიც ისე მესიზმრებოდა ხოლმე, რომ წარმოდგენა არ მქონდა, რა იყო (დიდ ტაფაზე მოშუშული მწარე წიწაკა მეგონა)…
ვიღებდი ყუთიდან ფორთოხალს, ფრთხილად ვაცლიდი შესაფუთ ქაღალდს და წარწერების წაკითხვას ჯიუტად ვცდილობდი, მიუხედავად იმისა, რომ იტალურად არც წერა შემეძლო და არც კითხვა. ჩემი მცდელობა, ცხადია, ყოველ ჯერზე წარუმატებლად მთავრდებოდა – იძულებული ვხდებოდი, წითელწარწერებიანი ქაღალდი ოთხად გამეკეცა და რომელიმე წიგნის ქვეშ ამომედო. მერე ქაღალდშემოცლილი ფორთოხალი დიდ ოთახში მიმქონდა, სადაც იშვიათად თუ შემოდიოდა ვინმე, ფანჯარასთან ვდგებოდი, ფორთოხალს მინას ვადებდი და ხელის ნელი მოძრაობით წრეებს ვხაზავდი.
ეს იყო და ეს. არც თეფში, არც დანა, არც სურნელოვანი რბილობის მოტკბო-მომჟავო წვენი…
რაღაც ასეთი ერთ ფილმში მქონდა ნანახი. პატარა ვიყავი და ფილმს ვერაფერი გავუგე, თუმცა რამდენიმე მნიშვნელოვანი სახე და სურათი სამუდამოდ დამამახსოვრდა. რა თქმა უნდა, ვერაფრით ვხვდებოდი, რა მიმართებები შეიძლება ყოფილიყო ჩემს ხელისგულს, ფორთოხალსა და ფანჯრის მინას შორის, მაგრამ თავად ამ ჟესტის რომანტიკული მომხიბვლელობა, რაღაც იდუმალი სიღრმე ეჭვმიუტანლად მეჩვენებოდა.
ბავშვები ხშირად ბაძავენ სხვებს – ალბათ, მათ, ვისაც ყველაზე მეტად ენდობიან. ბაძავენ მსახიობებსაც, თუ ისინი ყველასთვის საყვარელ როლებს ასრულებენ. მე კი, რატომღაც, ვბაძავდი ქალს, რომლისაც არაფერი მესმოდა და რომლის არაერთმნიშვნელოვანმა მოძრაობებმაც უმოწყალოდ ამიბნია თავგზა.
იტალიური ფორთოხლები, ბებიაჩემის შეკითხვა, ფანჯრის მინასთან შესრულებული რიტუალი – ეს ყველაფერი დაახლოებით თვენახევრის წინ გამახსენდა, როცა 1981 წელს გადაღებული ფილმი – „თეირანი 43“ თავიდან ვნახე. მისი ნახვა მხოლოდ და მხოლოდ იმიტომ გადავწყვიტე, რომ ბავშვობიდან გამოყოლილმა უკმარისობის განცდამ თავი შემახსენა. მივხვდი, რომ, საბედნიეროდ, უკვე დიდი ვარ და ფილმიდან აზრის გამოტანა უკეთესად შემიძლია.
მართალია, იტალიურ წარწერებს ისევ ვერ წავიკითხავ, მაგრამ ფილმების სიუჟეტების დამახსოვრება, პერსონაჟების ერთმანეთისგან გარჩევა და მათი აშკარა თუ ფარული მოტივების მეტ-ნაკლებად გააზრება აღარ მიჭირს. ბოლო დროს სწორედ იმ ფილმებს ვირჩევ, რომლებიც გასული საუკუნის 80-იანი წლების დასაწყისში ვნახე და ვერც ვნახე. ვუყურებ ერთადერთი მიზნით: ოდნავ მაინც შევამცირო იმ გაუგებრობების რიცხვი, რომლებსაც ცხოვრების მანძილზე გადავაწყდი; სულ მცირე სიცხადე მაინც შევიტანო საკუთარ წარსულში.
რატომ ვუყურებდი „გაზაფხულის ჩვიდმეტ გაელვებას“ ათი წლის ასაკში?
რატომ არ მიკრძალავდნენ არასაბავშვო ფილმების ყურებას მაშინ, როცა სხვა დანარჩენს ერთგვარი სიხარულითაც კი მიკრძალავდნენ?
როგორც ბევრი სხვა კითხვის, ამ კითხვების პასუხებიც არ ვიცი.
საბჭოთა ფილმების ყურება ძალიან ადრე შევწყვიტე – ალბათ მაშინ, როცა გადაცემა „ილუზიონი“ აღმოვაჩინე და წიგნების კითხვამ საბოლოოდ გამიტაცა. 13-14 წლისას, ჩემი საკითხავის გარდა, აღარაფერი მახსოვდა. ფრაგმენტულად დამახსოვრებული ძველი ფილმები – ცუდიც და კარგიც – ასევე დამრჩა – რაღაც ტრავმულ მოგონებებად, ერთგვარად საშიშ, გაუგებარ სურათებად.
ძველი ფილმების თავიდან ნახვის გასამართლებლად იმის თქმაც შეიძლება, რომ მათი დახმარებით ყველაზე უკეთ ხვდები, ორ ქვეყანაში რომ გიცხოვრია, ორი სინამდვილის ილუზორულ მტვერში. ცნობილი ამბავია: შეუძლებელია, რომელიმე ადგილას თუნდაც მცირე ხნით ცხოვრებამ თავისი კვალი არ დატოვოს კაცსა თუ ქალზე, არ აქციოს იმად, ვინც ვერ გახდებოდა იმ ხედების თვალიერების, იმ ჰაერის სუნთქვის, იმ ნივთებზე ხელის შევლების, იმ ბილიკებზე ხეტიალის გარეშე. რუკიდან გამქრალ ქვეყანაში -საბჭოთა კავშირში გატარებული წლები იმ ადამიანების ცხოვრების ნაწილია, რომლებიც დღეს სხვა ადამიანებს ზრდიან. ნეტავ რამდენად შესაძლებელია იმის განსაზღვრა, საბჭოთა ეპოქაში შექმნილი წარმოდგენების, იქიდან გამოყოლილი შიშის რა ნაწილი გადაეცემათ გოგოებს და ბიჭებს – მშობლებისგან, მასწავლებლებისგან, უფროსი თაობისგან?
როგორ შეიძლება გამქრალად და არარსებულად ჩაითვალოს ის, რაც უამრავი ადამიანის წარმოსახვაში განაგრძობს სიცოცხლეს?
თავს ვერ დავდებ, რომ საბჭოთა ადამიანი არ ჩანს ჩემს გაცნობიერებულ თუ გაუცნობიერებელ არჩევანში, ყოველდღიურ ჟესტებში, მოძრაობებში.
