მეოცე საუკუნის ლათინური ამერიკა იდუმალებით მოცული ადგილია. ძნელი სათქმელია, მისტიკურ ბურუსში ეპოქის ყველაზე ვერაგმა დიქტატორებმა უფრო გაახვიეს თუ ეპოქის საუკეთესო მწერლებმა. თუმცა, შესაძლოა, მეორეთა არსებობას სწორედ პირველთა არსებობა განაპირობებს. შესაძლოა, რეჟიმების ცენზურით დათრგუნვილ მოკალმეებს აღარა დარჩენოდათ რა, გარდა იმისა, რომ ნემსის ყუნწში გაძრომა ესწავლათ. ლათინური ამერიკის მწერლები ძალიან ჰგვანან ბოთლიდან ამოსვეტილ უზარმაზარ ჯინებს, რომლებიც, თუ საჭირო გახდა, ნემსის ყუნწშიც გაძვრებიან. მათ არც ის ცნობილი სამი აკრძალვა ეხებათ: შეუძლიათ, მოკლან, შეუძლიათ, მკვდრეთით აღადგინონ და, რასაკვირველია, შეუძლიათ, ნებისმიერს ნებისმიერი შეაყვარონ. მეტსაც გეტყვით – მათ შეუძლიათ, ნობელის პრემია მიიღონ. ეს სასწაული ლათინოამერიკელ მწერალთაგან ბოლოს მარიო ვარგას ლიოსამ ჩაიდინა, მე კი მას ჯერ კიდევ მაშინ ვეტრფოდი, როდესაც დეიდა ხულიაზე შეყვარებული თვრამეტი წლის ვარგიტასი იყო და საქართველოში, ალბათ, სულ ასიოდე კაცს თუ ახსოვდა მისი „დეიდა ხულია და მოკალმე“, რომელიც გაგრძელებებით იბეჭდებოდა ჟურნალ „საუნჯის“ 1985 წლის ნომრებში. შემდეგ ეს რომანი პოპულარული სერიის ფარგლებში გამოიცა. მერე გამოვიდა ამ ავტორის „ცუდი გოგოს ოინებიც“, რომელიც შარშან ქართული ბაზრის ერთ-ერთ ბესტსელერად იქცა და მარიო ვარგას ლიოსაც ყველასი გახდა. ჰოდა, დიდი იმედი მაქვს, რომ სწორედ „ყველა“, ანუ ყველა, ვინც საქართველოში კითხულობს, გაეცნობა პერუელი მწერლის კიდევ ერთ რომანს, „ვაცის ნადიმს“, რომელიც ორიოდე თვის წინ ლანა კალანდიას თარგმნილი გამოიცა ქართულ ენაზე.
ვისაც ლიოსას პროზა უყვარს, აუცილებლად შეამჩნევდა მისი რომანების ერთ მარადიულ, თუმცა მუდამ მეორე პლანზე მყოფ პერსონაჟს – პერუს. ეს თვალარიდებული, გულისტკივილით სავსე სიყვარულია. სამშობლოს დიქტატორის შესახებაც დაუწერია, მაგრამ ამჯერად, „ვაცის ნადიმში“, მოქმედება დომინიკის რესპუბლიკაში მიმდინარეობს და დიქტატურის მასშტაბური, მონუმენტური სურათი რაფაელ ტრუხილიო დე მოლინას რეჟიმის ფონზე იშლება. თუმცა თავისუფლად შეიძლებოდა, ეს ნებისმიერი სხვა მმართველობაც ყოფილიყო, ვინაიდან ყველა რეჟიმი საოცრად ჰგავს ერთმანეთს. ყველა რეჟიმის სათავეში დგას ერთი, იდუმალებით მოცული კაცი (თუ ვაცი) – მართალია, მარიო ვარგას ლიოსამ მართლაც შესანიშნავად აღწერა დიქტატურის მიზეზები და შედეგები, მაგრამ ჩემთვის მაინც გაუგებარი დარჩა, რა პიროვნული თვისებები ჰქონდა მოლინას ან, საზოგადოდ, რა პიროვნული თვისებები უნდა ჰქონდეს ადამიანს, რომ მასების ამგვარად გაბრუება მოახერხოს. ტრუხილიოზე ვიგებთ იმას, რომ იგი სისუფთავისა და წესრიგის პედანტურობამდე მოყვარული იყო, თითქმის არ ეძინა და არასოდეს ოფლიანდებოდა, იყო დაუნდობელი, ცბიერი, ქარიზმული და ჰქონდა ადამიანებით მანიპულირების ნიჭი. თუმცა ვერაფრით ვუწოდებთ გაწონასწორებულს, რკინის ნერვების პატრონს ან ადამიანური სისუსტეებისაგან თავისუფალს (აქ ჩემდა უნებურად მახსენდება გრიგოლ რობაქიძის მცდელობა, დაეხატა სტალინის როგორც მომნუსხველი ძალისა და ნებისყოფის მქონე ასკეტის პორტრეტი). და მაინც გაუგებარია, როგორ შეიძლება ერთმა მოკვდავმა სხვებში ამგვარი გრძნობები გამოიწვიოს:
„ეს რაღაც უფრო ღრმა და მოუხელთებელი იყო, ვიდრე შიში: ეს უმოქმედობა იყო, ნებისყოფის, განსჯისა და თავისუფალი ქმედების ძილ-ბურანი, რომელსაც ეს სასაცილო კაცუნა წვრილი ხმითა და მომნუსხველი მზერით უნერგავდა დომინიკელებს: ღატაკებს, მდიდრებს, განათლებულებს, გაუნათლებლებს, მეგობრებსა და მტრებს“.
სამაგიეროდ, ავტორმა მოახერხა, გაებიაბრუებინა დიქტატორი და და მისთვის შარავანდედი შემოეძარცვა წმინდა ლათინოამერიკული – აკრძალული, წელსქვევითა დარტყმებით.
ყველა რეჟიმს ჰყავს თავისი პრივილეგირებული კასტა, რომლებიც, უმთავრესად, ორგვარი ადამიანებისგან შედგება: არამზადებისგან, რომლებიც ამღვრეულ წყალში იჭერენ თევზს და ფანატიკოსებისგან, რომლებსაც ბრმად სწამთ თავიანთი ბელადის ყოვლისშემძლეობისა. თუმცა ძნელი გასარკვევია, სად მთავრდება ფანატიზმი და იწყება არამზადობა. ჯონი აბეს გარსია, პრეზიდენტი ბალაგერი, ჩირინოსი, რამფის ტრუხილიო და მრავალი სხვა – დიდი მწერლის კალამმა დიდი სიძულვილისთვის გაიმეტა პატარა ქვეყნის მსოფლიოსთვის უცნობი ნაძირლები.
ყველა რეჟიმს ერთი და იგივე რამ ანადგურებს – დიქტატორსა და მის გარემოცვას აღარ სჯერათ, რომ მათ სამფლობელოში ისევ არიან ადამიანები, რომლებსაც ღირსება შერჩენიათ, რომლებსაც შეუძლიათ, გამუდმებული დამცირების ფონზე ისევ აღიქვან და იწყინონ შეურაცხყოფა, გული ატკინოთ ახლობლების სიკვდილმა, საყვარელ ადამიანებთან დაშორებამ ან, უბრალოდ, იმედგაცრუებამ იმის გამო, რომ რეჟიმი, რომელსაც ემსახურებიან, თურმე ღვთიური სამართლიანობის ზეიმი კი არა, ჭაობი ყოფილა:
„ხუან ტომას დიასმა ნაბიჯ-ნაბიჯ გაიარა სამხედრო სამსახურის ყველა საფეხური, სამვარსკვლავიანი გენერლის წოდება მოიპოვა და ლა ვეგას სამხედრო ნაწილის მეთაური გახდა. სწორედ იქ მიუსწრო 1959 წლის 14 ივნისის ბრძოლამ და იქიდან დაიწყო მისი უბედურება… აღიარებდა, რომ სირცხვილი ტანჯავდა მკვლელობების, გაუჩინარებების, წამების, დუხჭირი ცხოვრების, კორუფციისა და მილიონობით დომენიკელის მიერ ერთი ადამიანისთვის სხეულის, სულისა და სინდისის მიყიდვის გამო“.
ყველა რეჟიმი ანგრევს უბრალო ადამიანების ცხოვრებას – და ამ პიროვნული ტრაგედიების აღწერა გაცილებით მრავლისმთქმელია მკითხველისთვის, ვიდრე პოლიტიკური ციებ-ცხელებისა. ურანია კაბრალი ავტორის ერთადერთი გამოგონილი მთავარი პერსონაჟია. ეს ქალი იმდენად გააუბედურა ტრუხილიოს დიქტატურამ, რომ აღარაფერი დარჩენოდა გარდა იმისა, სამშობლოდან გადახვეწილიყო და დიდი წარმატებისთვის მიეღწია. ურანიას ხაზი ბიბლიური მოტივია – უძღები შვილი მამასა და სამშობლოს უბრუნდება, ოღონდ მამა ამ შემთხვევაში მასზე უფრო უძღებია და მის გულში ჩასაკრავადაც ვეღარ გაშლის ხელებს, რადგან სინდისის ქენჯნამ დიდი ხანია დამბლა დასცა. თუმცა სინდისის ქენჯნამ თუ დიქტატორისადმი ცალმხრივმა სიყვარულმა, ეს კიდევ საკითხავია.
ასეა თუ ისეა, ფაქტია, ტრუხილიო დე მოლინა ბომონია, რომელსაც დომინიკელები ყველაზე ძვირფასს – თავიანთ ვაჟებსა და ქალწულებს სწირავენ. შეიძლება ითქვას, რომ მე როგორც მკითხველს მირჩევნია, რომანი დისტოპიის ჟანრს მივაკუთვნო, თუმცა ეს უფრო თავის დამშვიდებას ჰგავს. ყველა ის სისასტიკე, რომლებიც თავში მოსდით სამხრეთამერიკელ მწერლებს, ოდესღაც ასევე მოსვლიათ თავში სამხრეთამერიკელ დიქტატორებსაც.
აქვე უნდა აღინიშნოს „ვაცის ნადიმის“ ქართული თარგმანიც, რომელიც ასე უხვად ამართლებს ყველაფერ იმას, რასაც სამხრეთამერიკული ლიტერატურის ენობრივი ქსოვილისგან ველოდებით. ეს ერთდროულად მისტიკური, ფამილარული, მოურიდებელი, დაუნდობელი, ვნებიანი, ნართაულებით სავსე და თანაც პირდაპირი, მოკლედ, სრულიად ენით აღუწერელი სტილია, რომელსაც საოცრად უხდება ფრაზა „ოსპიანი სახე“ ანდა ფრიად ევფემისტური მიზნებით გამოყენება სიტყვისა „კვერთხი“. ამ ენას ჯერ კიდევ ჯადოქარი ელზა ახვლედიანის (რომელიც, სხვათა შორის, „ვაცის ნადიმის“ ერთ-ერთი რედაქტორიცაა) თარგმანებით შეეჩვია ქართველი მკითხველის ყური და ძალიან გვიხარია, რომ არც ლანა კალანდიას თარგმანებში მოგვიწევს გადავეჩვიოთ მას.
ვიცი, რომ საკმაოდ საკამათო გადაწყვეტილებაა ამ წიგნის შესახებ „მასწავლებლისთვის“ წერა; ვიცი, რომ ბევრი მასწავლებელი, თუკი ამ ნაწარმოებს ხელში აიღებს, მისაყვედურებს, რომ ძალიან დავუმძიმე გული, რომ სულიერი სიმშვიდე დაურღვია მეტისმეტად სასტიკმა ან მეტისმეტად უხამსმა სცენებმა, მაგრამ ერთი წუთითაც არ ვაპირებ უკან დახევას და მწამს, რომ ეს წიგნი მასწავლებლებმა აუცილებლად უნდა წაიკითხონ, რადგან მხოლოდ ამ პროფესიის წარმომადგენლებს შეუძლიათ ნამდვილად იბრძოლონ დიქტატურის წინააღმდეგ –შეიზიზღონ ის და შეაზიზღონ საკუთარ მოსწავლეებსაც, ვინაიდან ავტორიტარული რეჟიმების თავიდან აცილების ერთადერთი გზა სწორედ ჯანსაღი აზროვნებაა.
დაბოლოს, ლირიკული გადახვევა: ამ წიგნის წაკითხვის შემდეგ კიდევ ერთი სადარდებელი გამიჩნდა – გაგეცინებათ და, დომინიკის რესპუბლიკა. ინტერნეტში ვათვალიერებ ამ მშვენიერი ქვეყნის ფოტოებს, ვეცნობი მონაცემებს პოლიტიკური ვითარების, კორუფციის დონის, ეკონომიკური ზრდის შესახებ. თან მეღიმება საკუთარ თავზე, თანაც ვფიქრობ: აი, სწორედ ესაა ლიტერატურა – არასოდეს იცი, ვინ ან რა შეგიყვარდება მეორე დღეს…
