სიტუაციის ანალიზი (Case-study) პედაგოგიური ტექნოლოგიაა, რომელიც ეფუძნება მოდელირებული ან რეალური სიტუაციის გამოყენებას მისი ანალიზის, პრობლემის გამოვლენის, მისი გადაჭრის ალტერნატიული გზების მოძიებისა და ოპტიმალური გადაჭრის მიზნით.
სიტუაციური ანალიზი შესაძლებლობას აძლევს მოსწავლეებს, შეისწავლონ, გაიაზრონ რთული და ემოციურად მგრძნობიარე საკითხები მათთვის უსაფრთხო საკლასო გარემოში და ამ გზით მიღებული „მშვიდობიანი“ გამოცდილებით მოემზადონ რეალური ცხოვრებისათვის, რომელშიც ანალოგიურ სიტუაციებს ახლავს საფრთხეები, რისკები და შფოთვა მცდარი გადაწყვეტილების არასასურველი შედეგების გამო.
ეს არის ეფექტური მეთოდი სასწავლო-სააზროვნო უნარების განსავითარებლად. საზოგადოდ, ეს მეთოდი მორგებულია პრობლემაზე ორიენტირებულ სასწავლო პროცესს.
რა არის სიტუაცია, სიტუაციური ამოცანა? ის რეალობის შესატყვისი ურთიერთდაკავშირებული ფაქტორებისა და მოვლენების, განსჯებისა და პერსონაჟთა იმედების ერთობლიობაა; ამ სიტუაციაში იკვეთება პრობლემა, რომელიც მოითხოვს გადაჭრას ანალიზისა და გადაწყვეტილების მიღების გზით.
ამ მეთოდის გამოყენების დროს სასწავლო პროცესი ისე უნდა დაიგეგმოს, რომ ანალიზისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მონაწილეობდეს ყველა მოსწავლე. ეს ფორმატი ყველას მისცემს შესაძლებლობას, გაიგოს და მოახდინოს რეფლექსია იმის შესახებ, რაც იცის და რასაც ფიქრობს. მოსწავლეები ერთობლივად მოქმედებენ სასწავლო მასალის შეცნობა-ათვისებისთვის. პროცესში თითოეულს შეაქვს თავისი ინდივიდუალური წვლილი, ხდება ცოდნის, იდეების, უნარების გაცვლა-გაზიარება. ამასთან, ეს ხდება კეთილგანწყობისა და ურთიერთმხარდაჭერის გარემოში, რაც მარტო ახალი ცოდნის მიღებას კი არ უწყობს ხელს, არამედ ავითარებს თავად აზროვნებით უნარებს, გადაჰყავს ისინი კოოპერაციისა და თანამშრომლობის უფრო მაღალ ფორმებში.
მოსწავლეთა მიზანია, სიტუაციის, ეგრეთ წოდებული ქეისის, ანალიზი, გადაწყვეტილების მიგნება, რომელიც ემყარება მანამდე ათვისებულ თეორიულ მასალას.
ამ მეთოდის გამოყენებასაც, როგორც ნებისმიერ პედაგოგიურ აქტივობას, აქვს თავისი ეტაპები, რომელთა სწორი და გააზრებული გათვალისწინება განაპირობებს მეთოდის ეფექტურ შედეგს.
მომზადების ეტაპზე აუცილებელია:
- ყურადღებით გავეცნოთ სიტუაციას და შევეცადოთ წარმოვიდგინოთ კლასისა და თითოეული მოსწავლის შესაძლებლობები და პოტენციალი ამ სიტუაციის განხილვისას;
- განვსაზღვროთ სიტუაციის გადაწყვეტისთვის დროის ფაქტორის მნიშვნელობა;
- განვსაზღვროთ მოქმედებათა რიგითობა ან დახმარების თანმიმდევრობა;
- მოვინიშნოთ ხერხები, რომელთა გამოყენებაც აუცილებელია;
- გადავწყვიტოთ, რა ინსტრუმენტებია საჭირო კონკრეტული ამოცანების გადასაწყვეტად, როგორია მათი ოპტიმალური ან მინიმალური ოდენობა და რით შეიძლება მათი ჩანაცვლება უქონლობის შემთხვევაში;
- შევარჩიოთ და დავასაბუთოთ გადაწყვეტის რამდენიმე შესაძლო ვარიანტიდან ყველაზე ოპტიმალური.
ქეისის მოსამზადებლად პედაგოგმა უნდა გაითვალისწინოს საკითხების მთელი წყება, რადგან ქეისის სწორად მომზადებას დიდი მნიშვნელობა აქვს მეთოდის ეფექტური გამოყენებისთვის და სასურველი შედეგის მისაღებად.
უპირველეს ყოვლისა, უნდა განვსაზღვროთ ქეისის შექმნის მიზანი, რომელიც აუცილებლად უნდა გამომდინარეობდეს ეროვნული სასწავლო გეგმისა და საგნობრივი სტანდარტით მისაღწევი შედეგებისგან. მაგალითად, ავიღოთ სამოქალაქო განათლების სტანდარტით განსაზღვრული კონკრეტული მიზანი: მოქ. X. 11. მოსწავლეს შეუძლია გააანალიზოს მოქალაქეების როლი ქვეყნის დემოკრატიაში. ამ მიზანს კარგად უნდა შეესატყვისებოდეს ის სიტუაცია, რომელსაც შევთავაზებთ მოსწავლეებს განსჯისათვის. თანაც მკაფიოდ უნდა ჩამოვაყალიბოთ, რა ცოდნის, უნარ-ჩვევების, დამოკიდებულებების განვითარებას ვისახავთ მიზნად და ქეისზე მუშაობის რომელ ეტაპზე გვაქვს თითოეული ამ უნარის განვითარების მოლოდინი, რა ხერხებს გამოვიყენებთ ამ მიზნის მისაღწევად და როგორ შევაფასებთ შედეგს.
წინასწარ მოვიძიოთ ინფორმაციის წყაროები ქეისისთვის. მოცემული მაგალითისთვისაც და ნებისმიერ შემთხვევაშიც შეიძლება გამოვიყენოთ ინტერნეტში საკვანძო სიტყვებით მოძიების ხერხი, ბეჭდური გამოცემების, საჟურნალო სტატიების, საგაზეთო პუბლიკაციების, სტატისტიკური ანგარიშების კატალოგთა ანალიზი. რომელიმე აქციის შესახებ მასალების მოძიება – გარემოსდაცვითი იქნება ის, ადამიანის უფლებების დამსაცავი თუ სხვა – შესაძლებელია ამ წყაროებში, თუმცა ჩვენი საგანმანათლებლო მიზნებისთვის მოსარგებად შეგვიძლია ინფორმაციის დამუშავება, გამარტივება ან გართულება, მასში ახალი კომპონენტების შეტანა და ასე შემდეგ.
შევკრიბოთ და შევავსოთ ინფორმაცია და მონაცემები სხვადასხვა წყაროდან, მათ შორის – ნაცნობებისგან, რომლებიც ამ კუთხით კარგად არიან გათვითცნობიერებულები.
მოვამზადოთ ქეისის მასალების წარდგენის პირველი ვარიანტი. ეს ეტაპი მოიცავს მაკეტირებას, მასალის კომპონენტებად გამოყოფას, პრეზენტაციის ფორმის განსაზღვრას (ვიდეოს ფორმით, ბეჭდური ფორმით…).
სასურველია, წინასწარი ვარიანტი განვიხილოთ კოლეგების რაც შეიძლება ფართო აუდიტორიასთან, მივიღოთ რჩევები მათგან. ეს აუცილებელია, სანამ მის აპრობაციას მოვახდენდეთ. ამ გზით შეიძლება, მნიშვნელოვნად სრულვყოთ და გავაუმჯობესოთ ქეისი.
შემდეგ მოვამზადოთ ქეისზე მუშაობის მეთოდური რეკომენდაციები. დავამუშაოთ დავალება მოსწავლეებისთვის, სავარაუდო კითხვები დისკუსიის წარმართვისა და ქეისის წარდგენისათვის. კარგი იქნება, მომზადებული გვქონდეს ქეისის განხილვის სავარაუდო სცენარი მასწავლებლისა და მოსწავლეების მოსალოდნელ მოქმედებათა გათვალისწინებით.
ამ მეთოდის არსებითი განსაკუთრებულობა ის არის, რომ პრობლემური სიტუაცია რეალურ ფაქტებს, რეალურ ცხოვრებას ეფუძნება.
იმისთვის, რომ სიტუაციურ ამოცანაზე დაფუძნებული სამუშაო პროცესი ეფექტური იყოს, მნიშვნელოვანია ორი მომენტი: კარგი ქეისი და კარგად შერჩეული მეთოდიკა მის სასწავლო პროცესში გამოსაყენებლად. ქეისი მხოლოდ სიტუაციის ზუსტი აღწერა არ არის – ეს ერთიანი ინფორმაციული კომპლექსია, რომელიც სიტუაციაში წვდომის, მისი გაგების საშუალებას იძლევა. ამასთან, ის უნდა შეიცავდეს კითხვათა ერთობლიობას, რომელიც იძლევა ბიძგს დასმული პრობლემის გადასაჭრელად.
ქეისი უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ მოთხოვნებს:
- შეესაბამებოდეს მკაფიოდ განსაზღვრულ მიზანს;
- ჰქონდეს სირთულის შესატყვისი (მოსწავლეთა ასაკისა და ცოდნის შესაბამისი) დონე;
- წარმოაჩენდეს თემის რამდენიმე ასპექტს;
- აქტუალური იყოს მოცემული მომენტისათვის;
- ასახავდეს ტიპურ სიტუაციას წარმოდგენილ სფეროში;
- ავითარებდეს ანალიტიკურ აზროვნებას;
- განაპირობებდეს დისკუსიის პროვოცირებას;
- ჰქონდეს რამდენიმე გადაწყვეტა;
- განაპირობებდეს საგანთაშორისი კავშირების გამოყენებას.
სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ არსებობს „ცოცხალი“ და „მკვდარი“ ქეისები. „მკვდარ“ ქეისად მიჩნეულია სიტუაცია, რომელშიც ანალიზისთვის საჭირო ყოველგვარი ინფორმაცია ზედმიწევნით სრულყოფილადაა მოცემული. მის გასაცოცხლებლად აუცილებელია მოდიფიცირება ისე, რომ მოსწავლეს ანალიზისთვის საჭირო დამატებითი ინფორმაციის მოპოვებისკენ უბიძგოს. ასეთი მიდგომა იძლევა ქეისის განვითარებისა და აქტუალობის შენარჩუნების საშუალებას.
აღიარებულია ქეისზე მუშაობის სამი შესაძლო სტრატეგია:
- მასწავლებელი კლასს აძლევს გადაწყვეტის „გასაღებს“ დამატებითი კითხვების ან დამატებითი ინფორმაციის ფორმით.
- განსაზღვრულ მომენტში მასწავლებელი თავად ერევა მსჯელობაში, ან გადაწყვეტილების მიღებაში.
- მასწავლებელი არ ერევა პროცესში, მდუმარედ აკვირდება, სანამ მოსწავლეები პრობლემაზე მუშაობენ. უკვე სიტუაციის განხილვისას მასწავლებელს შეუძლია მოირგოს აქტიური ან პასიური როლი. ხადახან ის „დირიჟორობს“ განხილვას, ხანდახან დისკუსიის შედეგების შეჯამებით შემოიფარგლება. როცა პედაგოგი ამჩნევს მტკიცებულებათა საინტერესო ხაზს, შეუძლია, მხარი დაუჭიროს ამ ხაზს ან სულაც მოითხოვოს, რომ ეს მიდგომა გახდეს პრიორიტეტული და სხვა, არაარსებითი მოსაზრებები ჩამოაცილოს სადისკუსიო ველს.
ამ მეთოდით მუშაობისას კლასის ორგანიზების ფორმად გამოიყენება წყვილებად ან ჯგუფებად მუშაობა.
ქეისზე მუშაობის ტექნოლოგია სასწავლო პროცესში მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:
ა) მოსწავლეთა ინდივიდუალური, დამოუკიდებელი მუშაობა ქეისის მასალებზე (პრობლემის იდენტიფიცირება, საკვანძო ალტერნატივების ჩამოყალიბება, წინადადების ჩამოყალიბება გადაწყვეტის გზის ან რეკომენდებული მოქმედების შესახებ);
ბ) მუშაობა მცირე ჯგუფებად საკვანძო პრობლემის ხედვისა და მისი გადაწყვეტის გზების შესახებ ინდივიდუალური მოსაზრებების შეჯერება–შეთანხმებისთვის;
გ) მცირე ჯგუფების შედეგების პრეზენტაცია და ექსპერტიზა საერთო დისკუსიაში.
სიტუაციის ანალიზის დროსაც, ისევე როგორც სხვა ინტერტერაქტიური მეთოდების გამოყენების დროს, მოსწავლე პროცესის სრულუფლებიანი მონაწილე ხდება და სწორედ მისი გამოცდილება იქცევა სასწავლო-შემეცნებითი პროცესის საფუძვლად. მასწავლებელი მზა ცოდნას კი არ აწვდის მოსწავლეს, არამედ აღვიძებს მასში დამოუკიდებელი ძიების სურვილს, უნარს. ტრადიციული ფორმებისგან განსხვავებით, ინტერაქტიული სწავლებისას მასწავლებელი თმობს აქტიურ პოზიციას მოსწავლეების სასარგებლოდ. ინტერაქტიული მეთოდები ვერ ცვლის ლექციურ მეთოდს, მაგრამ ხელს უწყობს თეორიის უკეთ ათვისებას და, რაც მთავარია, ავითარებს ანალიზის, კრიტიკული აზროვნების, თანამშრომლობის, ცოდნის ტრანსფერის, შემოქმედებით უნარებს.
