ბიოგრაფია  უფრო მეტია, ვიდრე საინფორმაციო ტექსტი

ქართული ლიტერატურის თანამედროვე სახელმძღვანელოებში ძირითად თუ დამხმარე სასწავლო მასალად წარმოდგენილი ბიოგრაფიული ლიტერატურა ძალიან მწირია, მაშინ როდესაც საბჭოთა პერიოდის ქრესტომათიებში თითოეულ საპროგრამო ტექსტს დართული ჰქონდა ბიოგრაფიული ცნობები ავტორის შესახებ. ვფიქრობ, მოსწავლეებისთვის საჭიროა საინტერესოდ გადმოცემული ბიოგრაფიული ტექსტების სწავლა წარსულისა თუ თანამედროვეობის გამოჩენილი ადამიანების შესახებ. არ არის აუცილებელი, ეს ადამიანი მწერალი იყოს; მთავარია, ბიოგრაფია წარმოაჩენდეს რეალურ პიროვნებას მისი ღირსებებით, დამსახურებებითა და შეცდომებით.

ბიოგრაფია უფრო მეტია, ვიდრე საინფორმაციო ტექსტი, რომლის სწავლებას სკოლაში შეიძლება სხვადასხვა მიზანი ჰქონდეს, მაგალითად, ინფორმაციის მიღება, ლიტერატურათმცოდნეობითი ცნებების (კომპოზიცია, სიუჟეტური ქარგა, ბიოგრაფიული ჟანრი და სხვ.) გაცნობა, ისტორიული მოვლენების კვლევა ცალკეული ადამიანების ცხოვრების მიღმა, პერსონალური მაგალითების გამოყენებით ზნეობრივი თუ სამოქალაქო ღირებულებების წარმოჩენა. გარდა ამისა, ბიოგრაფიული ნარატივის სწავლების ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ამოცანა შეიძლება იყოს მოსწავლეთა მიერ გმირის ცხოვრებასთან საკუთარი გამოცდილების იდენტიფიკაცია, რაც მათ აქტუალური პრობლემების გაანალიზებაში დაეხმარება. ამიტომ არის მნიშვნელოვანი, ბიოგრაფიული ტექსტი ეხმიანებოდეს მოსწავლეთა ფსიქიკურ მზაობას და მათი ასაკისთვის დამახასიათებელ შინაგან კონფლიქტებს.

სკოლაში ბიოგრაფიის სწავლება ძალიან საინტერესო საკითხია. მოსწავლეებს უნდა ავუხსნათ, რატომ ვასწავლით ასეთ ტექსტს, რას გულისხმობს ბიოგრაფიის სწავლება და რა საკითხებს ეხება იგი. ყურადღება მივაქციოთ ბიოგრაფიული ნაწარმოების სტრუქტურას, ავტორის პერსპექტივას, რას ნიშნავს ადამიანი, პიროვნება და ვინ ვარ მე.

მნიშვნელოვანია ისიც, როგორ ვარჩევთ წასაკითხ ბიოგრაფიას. ამ თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, საყურადღებოა მოსწავლეთა ასაკი და მზაობა, მერე კი ის, ვისი ბიოგრაფიის შესწავლაა მათთვის მიზანშეწონილი.

ბიოგრაფიული ტექსტი, რომელსაც სასწავლო მასალად ვირჩევთ, არ უნდა იყოს გადატვირთული თარიღებითა და ნაკლებად მნიშვნელოვანი მოვლენებით. მეტიც – ისეთი ბიოგრაფიის სწავლებას, სადაც ფაქტები მექანიკურადაა დაჯგუფებული, სჯობს გამოჩენილი ადამიანის შესახებ ერთი მოგონების ან სახალისო ამბის გაცნობა, რომელიც ტიპობრივად წარმოაჩენს გმირის ხასიათს. ამით თავიდან ავიცილებთ ერთ ყალიბში მოქცეული ბიოგრაფიების მოსაწყენ ზუთხვას. ამავე დროს, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ თითოეული ბიოგრაფია მეტ-ნაკლებად ერთგვარი ელემენტებისგან შედგება: დაბადება, ოჯახი, ბავშვობის წლები, განათლება, დაოჯახება და სხვ. უნდა გავითვალისწინოთ ბიოგრაფიული შაბლონის არსებობაც – ბავშვობაში გამოვლენილი განსაკუთრებული ნიჭი, ლტოლვა თავისუფლებისკენ, თანატოლებისგან განსხვავებული მისწრაფებები, მარტოსულობა და მისთანანი. ბიოგრაფიაში მთავარი გმირი სრულყოფილად უნდა წარმოჩნდეს. ამისთვის ტექსტი უნდა შეიცავდეს შემდეგ ელემენტებს: გმირის ცხოვრების გზას, მის მსოფლმხედველობას, გამონათქვამებს, საქმიანობას (რამდენად შეესაბამება მის მიერ დეკლარირებული შეხედულებები რეალურ ცხოვრებისეულ ფაქტებს), რას წერენ მასზე/რას წერს საკუთარ თავზე. ეს ყველაფერი ქმნის ბიოგრაფიულ გმირს, რომელსაც პედაგოგიკაში სრულყოფილ ხასიათს უწოდებენ.

განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, გმირი რომელიმე თვისებასთან/ხატთან/სტერეოტიპთან კი არ გაიგივდეს, არამედ დინამიკური იყოს. უნდა წარმოჩნდეს მისი შინაგანი წინააღმდეგობებიც. ეს მოსწავლეებს დაეხმარება, საკუთარ ეგოში გაამთლიანონ რამდენიმე, ხშირად წინააღმდეგობრივი ქვესუბიექტი. სხვისი ბიოგრაფიული მაგალითების ანალიზით ისინი გააცნობიერებენ, რომ შინაგანი კონფლიქტი ადამიანის განვითარების ერთ-ერთი უმთავრესი პირობაა.

კარგი იქნება თუ გამოვიყენებთ პოსტერს, რომელზეც გამოსახული იქნება ბიოგრაფიის გეგმა/ჩარჩო. სასურველია, ეს ჩარჩო მოიცავდეს შემდეგ პუნქტებს:

• ძირითადი მონაცემები პიროვნების შესახებ: ვინ? სად? როდის? როგორ?
• ცხოვრებისეული გამოცდილება, მოვლენები, რომლებმაც ეს ადამიანი ცნობილი გახადა;
• მისი პიროვნული თვისებები;
• მისი მნიშვნელოვანი წვლილი;
• რითია ეს პიროვნება საინტერესო და მოსაწონი?

სასურველია, მასწავლებელმა გააკეთოს ჩარჩოს სამოდელო მიმოხილვა (მაგ. ხმამაღლა ფიქრის მეთოდის გამოყენებით).

გთავაზობთ პოსტერის ნიმუშს:

ბიოგრაფიის გაცნობის შემდეგ მასწავლებელმა უნდა დასვას ისეთი კითხვები, რომ მოსწავლეებმა ტექსტი მხოლოდ ინფორმაციულ დონეზე არ დაიმახსოვრონ. მაგალითად:

• რითია ამ ადამიანის ცხოვრება საინტერესო და გამორჩეული?
• რა არის მის ცხოვრებაში უარყოფითი?
• რით იყო მისი ცხოვრება მოსაწონი?
• რომელმა თვისებამ განაპირობა მისი ცხოვრების ამგვარად წარმართვა?
• რა იყო მისი ყველაზე პრობლემური თვისება?
• მისი რომელი თვისება იყო სასარგებლო?
• რა შეცდომები დაუშვა?
• შენ როგორ მოიქცეოდი მის ადგილას?
• დაასახელე 2-3 ნაბიჯი მისი ცხოვრებიდან, რომლებსაც მიბაძავდი.
• ზოგი ამბობს, რომ ადამიანზე მტრების მიხედვითაც შეგიძლია იმსჯელო. რას იტყვით ამ კუთხით მასზე?
• აღმზრდელები დიდ როლს ასრულებენ პიროვნების ჩამოყალიბებაში. რამდენად ეხება ეს ამ პიროვნებას?
• ბევრის ქცევა, ცხოვრება, პოლიტიკური შეხედულებები განსაზღვრულ წესებს ექვემდებარება. ეს ადამიანი დამოუკიდებელი იდეებით უფრო მოქმედებდა თუ ამ წესებით?
• რას ნიშნავს გმირობა და იყო თუ არა ის გმირი?
• რატომ მიგაჩნია ასე?
• რით განსხვავდება ცნობილი ადამიანი გმირისგან?

მოსწავლეებს მოსწონთ ბიოგრაფიის წერისას გრაფიკული სქემების გამოყენება, რომლებსაც ხშირად გაკვეთილის მესამე ფაზაზე ვიყენებ.

მაგალითად, დროის ღერძი:

ან კონცეპტუალური სქემები:

საშინაო დავალებისთვის ხშირად ვიყენებ ეფექტურ აქტივობებს ბიოგრაფიის ცოდნის განსამტკიცებლად. მაგალითად:

• ბიოგრაფიის ან ავტობიოგრაფიის დაწერა;
• ხუთსტრიქონიანი ლექსი პიროვნების შესახებ;
• გმირის წარმოსახვითი ვიზიტი სკოლაში;
• მე–20 საუკუნის უდიდესი ადამიანების საკლასო სია;
• წიგნის სანიშნები დიდი ადამიანით.

კლასში სამუშაოდ კი, გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი აქტივობებისა, შეიძლება გამოვიყენოთ:

• დისკუსია: ვინ არის ყველაზე დიდი ქართველი?
• ბიოგრაფიების ყუთი;
• წარმოსახვითი თოქშოუ ცნობილი ადამიანის მონაწილეობით;
• ბიოგრაფიული ეპიზოდის გათამაშება;
• ბიოგრაფიული ფილმის ჩვენება და განხილვა.

ბიოგრაფიული ტექსტების სწავლება ჟანრობრივ მრავალფეროვნებას შესძენს ქართული ლიტერატურის საგანს. მათში ცხადად წარმოჩნდება ინფორმაციის სხვადასხვა სახეობა და ადვილად განირჩევა ისტორიული და ლიტერატურული დისკურსები. გამოჩენილი ადამიანების ცხოვრებისეული გამოცდილების გაცნობა წააქეზებს მოზარდებს საკუთარ გამოცდილებაში ჩაღრმავებისკენ, სააზროვნო ჰორიზონტს გაუფართოებს მათ და, რაც მთავარია, მარადიულ ღირებულებებს აზიარებს.

გამოყენებული ლიტერატურა:

წყარო: ვიკიპედია

პაატა პაპავა. მოხსენება „ბიოგრაფიის სწავლება“. მასალები ყოველწლიური სამეცნიერო-პრაქტიკული კონფერენციისთვის „წარმატებული პედაგოგიური პრაქტიკა“. თბილისი, 2014